=Paper=
{{Paper
|id=None
|storemode=property
|title=Yazılım Mühendisliği Eğitiminde Bitirme Projesi Dersinin Öğrenci Bakış Açısıyla Değerlendirilmesi
|pdfUrl=https://ceur-ws.org/Vol-1072/submission14.pdf
|volume=Vol-1072
|dblpUrl=https://dblp.org/rec/conf/uyms/KarakayaB13
}}
==Yazılım Mühendisliği Eğitiminde Bitirme Projesi Dersinin Öğrenci Bakış Açısıyla Değerlendirilmesi==
https://ceur-ws.org/Vol-1072/submission14.pdf
Yazılım Mühendisliği Eğitiminde Bitirme Projesi
Dersinin Öğrenci Bakış Açısıyla Değerlendirilmesi
Murat Karakaya1 Atila Bostan2
1,2
Bilgisayar Mühendisliği Bölümü, Atılım Üniversitesi, Ankara
kmkaraya@atilim.edu.tr, abostan@atilim.edu.tr
Özet. Yazılım mühendisliği eğitiminin ayrılmaz bir parçası olarak bitirme pro-
jesi dersi Türkiye’deki ilgili tüm programların müfredatlarında yer almaktadır.
Lisans eğitim sürecinin son aşamasında çeşitli isimlerle yer alan ve öğrencile-
rin proje geliştirme süreçlerini grup içerisindeki çalışmalar ile tecrübe etmeleri-
ne olanak sağlayan bu ders, üniversiteler tarafından değişik şekillerde ele alın-
makta ve yönetilmektedir. Yazılım mühendisliği lisans eğitimindeki diğer ders-
lerden gerek işleniş ve gerekse beklentiler açısından farklı olan bu dersin veril-
me sürecinde çeşitli sorunlarla ve güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Bu çalışmada;
yazılım mühendisliği programlarında verilen bitirme projesi dersinin öğrenci
bakış açısından irdelenmesi için bu dersi alan öğrencilere anket yapılmış, öğ-
rencilerin yaşdıkları zorluklar ile karşılaştıkları sorunlar belirlenmiş ve dersin
öğrenciler açısından daha etkin ve faydalı olması için alınabilecek tedbirler öne-
riler olarak çalışmanın sonunda sunulmuştur.
1 Giriş
Bu çalışmada; yazılım mühendisliği lisans programlarında yer alan bitirme projesi
derslerinde öğrencilerin karşılaştığı sorunlar ile öğrencilerin dersten beklentileri dik-
kate alınarak, dersin daha etkili ve verimli olabilmesi için çeşitli çözüm önerilerinin
oluşturulması hedeflenmiştir. Bu maksatla; öncelikle dünya genelinde benzer prog-
ramlarda gözlenen problemlere ait bilgiler derlenmiştir. Daha sonra, Türkiye’deki
yazılım mühendisliği lisans programlarında bitirme projesi derslerinin yapılandırılma-
sı ve işleniş biçimleri araştırılmış ve incelenmiştir. Ayrıca, Atılım Üniversitesi Bilgi-
sayar Mühendisliği, Yazılım Mühendisliği ve Bilişim Sistemleri Mühendisliği bölüm-
lerinden 2012-2013 öğretim yılında bitirme projesi dersini alan 76 öğrencinin katılımı
ile yapılan anket ve yüz yüze görüşmelerle öğrencilerin dersten beklentileri ile karşı-
laştıkları sorunlar belirlenmiş ve öğrencilerin çözüm önerileri derlenmiştir. Tüm bu
çalışmaların sonucunda; yazılım mühendisliği öğrencilerinin sektöre daha donanımlı
katılımını sağlamak amacı ile bitirme projesi dersinin yapısı ve işlenme şekli üzerin-
deki problem sahaları ve çözüm önerileri sunulmuştur.
2 Bitirme Projesi Dersinin Amacı ve Önemi
Mühendislik eğitiminde öğrencilerin kendi problem çözme ve tasarım becerilerini
kullanmalarına olanak tanıyan bitirme projesi derslerinin önemi son yıllarda hemen
her ortamda vurgulanmaktadır[1][2][3]. Öğrencilerin bir yazılım projesini geliştirme-
sine odaklanan bitirme projesi dersleri, Türkiye’deki yazılım mühendisliği lisans eği-
tim müfredatlarının tamamında da yer almaktadır. Üniversite ve programa bağlı ola-
rak ders içerik ve uygulamalarında ufak farklılıklar bulunmasına rağmen, bu dersler
müfredatın son dönemlerinde yer almakta ve öğrencilerin program boyunca kazanmış
olduğu bilgi ve birikimi kullanarak kendi çözüm ve tasarımlarını oluşturup iş süreçle-
rini uygun şekilde takip etmesini sağlamaya çalışmaktadır.
2.1 Amacı
Bitirme projesinin amacı farklı programlarda değişik şekillerde belirtilmektedir.
Aşağıda Türkiye’deki bazı yazılım mühendisliği programlarından derlenen birkaç
örnek amaç ifadesine yer verilmiştir.
Öğrencilerin öğrendikleri kuramsal ve pratik tüm bilgi ve becerilerini kullanarak
mesleki bir konu üzerinde mezuniyet projesi hazırlamasıdır [4]
Öğrencinin eğitimini aldığı meslekle ilgili gerçek bir probleme yönelik bir çözüm
tasarlaması için kuramsal ve uygulama bilgisini kullanmasını sağlamaktır [5]
Proje derslerinin asıl amacı, Uygulamaya yönelik ve aktif katılımlı grup proje
çalışmalarına olanak sağlamaktır. Bu derslerde projelerin sosyal, çevreyle ilgili ve
ekonomik etkileri üzerinde durulur ve bu etkiler sorgulanır. [6]
Bitirme ödevi/projesi dersi; eğitim-öğretim programının son yarıyılında yer alan,
öğrencinin eğitim-öğretim süresince kazandığı bilgileri ve yetkinlikleri bir konu-
nun, bağlı olduğu akademik birimde uygulanan yöntemlere göre araştırılmasını, iş-
lenmesini ve elde edilen sonuçların yazılı rapor ve/veya çizimler halinde sunularak
bir jüri önünde savunulmasını içeren, kredisi olmayan zorunlu bir eğitim-öğretim
etkinliğidir.[7]
Bu örneklerden de görülebileceği gibi tanımların ortak noktasını, öğrencilerin al-
mış oldukları eğitim kazanımlarını kullanarak iş hayatında karşılaşmaları muhtemel
problemleri çözme beklentisi oluşturmaktadır.
2.2 Önemi
Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği (MÜDEK),
ülkemizdeki çeşitli mühendislik eğitim programları için uluslararası akreditasyon ve
değerlendirme çalışmaları yapan YÖK tarafından tanınan bağımsız bir kuruluştur [8].
MÜDEK tarafından tanımlanan Yazılım ve benzeri adlı mühendislik programları
program ölçütlerinde mezunların; yazılım sistemlerinin analizi, tasarımı,
doğrulanması, değerlendirilmesi, gerçekleştirilmesi, uygulanması ve bakımı
konularında yeterli beceri; ayrık matematik, olasılık hesapları, istatistik, bilgisayar
biliminin ve diğer destek disiplinlerin ilgili alanlarını karmaşık yazılım sistemlerine
uygulayabilme becerisi niteliklerine sahip olduğunun kanıtlanması beklenmektedir
[9]. Ayrıca, MÜDEK; öğrencilerin programdan mezun oluncaya kadar kazanmaları
gereken bilgi, beceri ve davranışları tanımlayan ifadeler olan program çıktılarını ta-
nımlamıştır [9]. Toplam 11 adet olan bu çıktılar içinden aşağıdaki dört program çıktı-
sı, bitirme projesi dersi ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgilidir:
Karmaşık mühendislik problemlerini saptama, tanımlama, formüle etme ve çözme
becerisi; bu amaçla uygun analiz ve modelleme yöntemlerini seçme ve uygulama
becerisi.
Mühendislik problemlerinin incelenmesi için deney tasarlama, deney yapma, veri
toplama, sonuçları analiz etme ve yorumlama becerisi.
Disiplin içi ve çok disiplinli takımlarda etkin biçimde çalışabilme becerisi; bireysel
çalışma becerisi.
Karmaşık bir sistemi, süreci, cihazı veya ürünü gerçekçi kısıtlar ve koşullar altında,
belirli gereksinimleri karşılayacak şekilde tasarlama becerisi; bu amaçla modern
tasarım yöntemlerini uygulama becerisi. (Gerçekçi kısıtlar ve koşullar tasarımın ni-
teliğine göre, ekonomi, çevre sorunları, sürdürülebilirlik, üretilebilirlik, etik, sağlık,
güvenlik, sosyal ve politik sorunlar gibi öğeleri içerirler.)
MÜDEK tarafından mühendislik programları mezunlarında aranan bu çıktıların sağ-
lanmasında ve kanıtlanmasında, bitirme projesi dersi çok önemli bir yer tutmaktadır.
Ayrıca yukarıda ifadesini bulan birçok gereklilik, iş hayatına atılacak yeni mezunlar
ve işverenler açısından da büyük öneme sahiptir.
2.3 Karşılaşılan Zorluklar
Yazılım mühendisliği disiplininin ihtiyaç duyduğu proje geliştirme süreçleri ve grup
çalışması ile yukarıda verilen program çıktıları göz önüne alındığında, bitirme proje
derslerinin önemi daha belirgin hale gelmektedir. Öğrencilerin de bu dersten önemli
derecede beklentileri vardır. Bu ders kapsamında ilave konular öğrenmenin yanında;
geliştirecekleri projenin iş hayatına atılırken olumlu bir referans oluşturmasını, edine-
cekleri tecrübe sayesinde kendilerine güvenin artmasını beklemektedirler. Ancak,
uzun süreli projelerde deneyimlerinin bulunmaması nedeniyle; proje gruplarının oluş-
turulması, konuların belirlenmesi, sorumluluk paylaşımı ve grup yönetimi gibi konu-
larda genellikle öğrencilerin zorlandıkları ve motivasyonlarının sürekliliğinin sağlan-
ması ve grup çalışmalarının verimli bir şekilde sürdürülmesi, için danışman öğretim
elemanlarının yardımına ihtiyaç duydukları gözlemlenmektedir [10],[11],[12].
Yazılım mühendisliği lisans eğitiminde yer alan diğer tüm derslerden gerek işleniş
ve gerekse öğrencilerden beklenen performans açısından farklı olan bu dersin verilme
sürecinde de birçok sorunla karşılaşılabilmektedir. Alanda yapılan bilimsel araştırma-
lar, belirlenen problemlerin çoğunun ortak ve yaygın olduğunu ortaya koymaktadır.
Problemlerin öncelikleri programa bağlı olarak değişmekle beraber, bir özet liste aşa-
ğıda verilmiştir [13]:
Ders süresi
Ders tasarımı (formatı)
Ders içeriği
Öğrenci performansı ölçümü
Öğretim elemanlarının tasarım tecrübesi
Öğretim elemanlarının sorumlulukları (rolü)
Proje özellikleri (seviyesi, ihtiyaçları, maliyeti v.b.)
Proje grubu özellikleri (büyüklüğü, grup yapısı, sorumluluk paylaşımı v.b.)
Yukarıda belirlenen bu problem alanlarına çözüm olarak geliştirilen ders uygulamala-
rı; süregelen alışkanlıklar, öğretim üyelerinin bireysel beklentileri, öğretim üyelerinin
sağladığı katkı miktarı, kaynaklara erişilebilirlik gibi faktörler sebebi ile programlar
arasında çok farklı olabilmektedir[14]. Bu makale kapsamında yapılan anket ve saha
çalışmalarında benzer problemlerin Türkiye’deki üniversitelerde de mevcut olduğu
gözlemlenmiştir. Ancak bu çalışmada tüm sorun alanlarının irdelenmesinden ziyade,
öğrencilerin zorlandıkları ve sorun olarak gördükleri konular üzerine yoğunlaşılmıştır.
3 Uygulamada Görülen Yöntem ve Yaklaşımlar
Aşağıda öncelikle Türkiye’deki üniversitelerin Yazılım Mühendisliklerinde verilen
bitirme projesi dersi hakkında derlenen bilgiler sunulmaktadır. Daha sonra Atılım
Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği, Yazılım Mühendisliği ve Bilişim Sistemleri
Mühendisliği bölümlerinin ortak olarak yürüttüğü bitirme projesi dersi örnek durum
olarak tanıtılmaktadır.
3.1 Türk Üniversiteleri Yazılım Mühendislikleri Bölümlerindeki Durum
2012 yılı yükseköğretim öğrenci kontenjanlarına göre Türkiye genelinde toplam 11
adet yazılım mühendisliği lisans programı mevcuttur [15]. Bu programları açan ün-
iversitelerin web siteleri ziyaret edilerek bitirme projesi dersi ile ilgili ders formları,
rapor formatları, uygulama ve yürütme esasları gibi belgeler derlenmiş ve
incelenmiştir. İncelenen programların tamamının eğitim müfredatında “bitirme pro-
jesi, bütünleşik proje ve mezuniyet projesi” gibi farklı isimler altında öğrencilerin
yazılım projesi geliştirme aşamalarını yaşamalarını hedefleyen derslerin bulunduğu
görülmüştür.
Üniversitelerin web sitelerinde sunulan bilgilere göre yapılan karşılaştırmalarda
öncelikle, ders hedeflerinin büyük ölçüde örtüşmekle olduğu, ancak yönetim ve ders
içeriklerinde farklılıkların bulunduğu tespit edilmiştir. Örneğin, 6 programda iki
yarıyıl olarak tasarlanan bu ders, 5 programda tek yarıyıl olarak planlanmıştır. Benzer
şekilde, öğrencilerin dersin hedeflerine ulaşması için başarması gereken iş yüküne
göre tanımlanan AKTS (Avrupa Kredi Toplama ve Transfer Sistemi) kredileri
incelendiğinde öğrenci performansı beklentilerinin en yüksek 18 ve en düşük 3 kredi
ile çok geniş bir aralıkta tanımlandığı görülmektedir.
Takım çalışması açısından incelendiğinde; Yazılım mühendisliği lisans program-
larının sadece bir tanesinde bu derste öğrencilerin bireysel çalışacağı, dört tanesinde
grup halinde çalışılacağı belirtilirken, altı adet programda bu konuda bir açıklama
web sitelerinde bulunamamıştır. Takip edilecek yazılım mühendisliği raporlama ve iş
süreç standartları dikkate alındığında, iki program IEEE ve bir program IEEE/EIA
standartlarının uygulandığını belirtirken sekiz programda bu bilgiye ulaşılamamıştır.
Yukarıda özetlenen benzerlikler ve farklar bitirme projesi dersinin karşılaşılan
farklı sorunlar için farklı çözümler üretecek şekilde tasarlandığını göstermektedir.
3.2 Örnek Durum: Atılım Üniversitesi
Atılım Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği, Yazılım Mühendisliği ve Bilişim Sis-
temleri Mühendisliği bölümlerinin ortak olarak yürüttüğü bitirme projesi dersi birbiri-
ni takip eden iki yarıyıl olarak verilmektedir. Ders kapsamında öğrencilerin dörder
kişilik proje grupları oluşturması beklenmektedir. Ders için proje danışmanı olarak
görev alacak öğretim elemanları her yıl öğrenci grup sayısına göre belirlenmektedir.
Proje danışmanları, ilk yarıyıl başlangıcında yeteri sayıda proje önerisini öğrencilere
duyurur ve öğrenci grupları bu projeler için öncelikli tercihlerini ve varsa kendi proje
önerilerini ders koordinatörlüğüne verirler. Ders koordinatörlüğü, tercih sırası ve grup
dağılımını göz önüne alarak ve gerekiyorsa öğrenci proje tekliflerinde gereken geniş-
letme ve değişiklikler ile her öğrenci grubunun proje konusunu ve danışmanını belir-
ler. Öğrenci gruplarının kendi grup içi görev dağılımını yaparak, proje danışmanının
aktardığı proje isterlerini, ders süreçleri içerinde geliştirip tamamlaması beklenmekte-
dir.
İlk yarıyılda projenin yönetim planının oluşturulması, isterlerin tespiti ve tasarım
aşamaları tamamlanıp, ikinci yarıyılda ise planlı bir test ile desteklenmiş sistemin
gerçeklenmesi yapılmaktadır. İlk yarıyılda öğrenci çalışmaları IEEE standardına uy-
gun raporlar üzerinden değerlendirilirken, ikinci yarıyılda öğrenciler danışmanlar ile
yüz yüze görüşmeler ve projenin planlana uygun gerçekleştirilmesi, grup koordinas-
yonundan puan almaktadırlar. Her iki yarıyıl sonunda öğrenci grupları projelerinde
geldikleri son durumu yine proje danışmanlarından oluşan bir juri (grup danışmanın
da üyesi olduğu) önünde takdim etmek zorundadır.
4 Bitirme Projesi Dersi Hakkında Öğrenci Görüşlerinin
Değerlendirilmesi
Yukarıda detayları açıklanan Atılım Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği, Yazılım
Mühendisliği ve Bilişim Sistemleri Mühendisliği bölümlerinde uygulanan bitirme
projesi dersi hakkında öğrencilerin değerlendirmelerini toplamak üzere bir çevrim için
anket geliştirilmiş ve 2012-2013 öğretim döneminde bu dersi alan 167 öğrenciye uy-
gulanmıştır. Bu anket için Atılım Üniversitesi İnsan Araştırmaları Etik Kurulundan
gerekli izin alınmıştır. Söz konusu ankette; öğrencilerle ilgili kişisel bilgi top-
lanmamış ve gönüllülük esasına göre anketi toplam 76 öğrenci doldurmuştur. Ankette
dört ana başlık altında 19 soru yer almıştır. Ayrıca soruları takiben öğrencilerin bu
ders ile ilgili önerilerini de serbest metin olarak belirtebilecekleri bir alan anket for-
munda kullanılmıştır. Ankette kullanılan sorular ve cevap seçenek bilgileri Tablo-
1’de verilmiştir.
Tablo 1. Ankette Kullanılan Sorular ve Cevap Seçenekleri
Soru Cevap Seçeneği
Bitirme projesi sizce iş başvurusunda ne 5’li Likert ölçeği
Bitirme Projesinin Öne-
kadar önemlidir?
Bitirme projesi gelecekteki meslek hayatı- 5’li Likert ölçeği
nıza ne kadar katkı sağlayabilir?
mi
Bitirme projesi 4 yıllık eğitiminiz içersinde 5’li Likert ölçeği
ne kadar öneme sahiptir?
Bitirme projesinin takım çalışmasının öğre- 5’li Likert ölçeği
nilmesi yönünden önemi nedir?
Bitirme projesi takım olarak yapılma zorun- 5’li Likert ölçeği
luluğu iş hayatı için ne kadar faydalıdır?
Bitirme projesi tek başınıza yapmayı ta- Evet, Hayır
kımca yapmaya tercih eder misiniz?
Bitirme Projesi Yapılandırması
Bitirme projesini 2 dönem yerine tek dö- Evet, Hayır
nem yapmayı tercih eder misiniz?
Bitirme projesi dersinin tamamen kaldırıl- Evet, Hayır
masını ister misiniz?
Proje konusunu danışman önerilerinden Evet, Hayır
seçmek yerine öğrencilerin kendileri tara-
fından belirlenmesi daha faydalı olur mu?
Bitirme projesi dersinin kredisiz ders olma- Evet, Hayır
sını uygun bulur musunuz?
Proje dersi kapsamında meslek hayatınızla Evet, Hayır
ilgili diğer konularda (etik, sürekli öğren-
me, yenilikçilik, vb.) konferanslar düzen-
lenmesini ister misiniz?
Bitirme projesi esnasında kendiniz en çok Proje Yönetimi, Veritabanı Yönetim
Bitirme Projesi Dersinde Karşı-
hangi konularda yetersiz hissettiniz? Sistemleri, Programlama Dilleri,
Algoritmalar, Yazılım Geliştirme
laşılan Sorunlar
Süreçleri, Yabancı Dil, Sunum ve
Raporlama,Takımın çalışması
Proje dersinde en çok hangi konuda tecrübe Takım Çalışması, Yazılım Geliştir-
kazandınız? me Süreçleri, Yazılım Dokümanları-
nın Hazırlanması, Sunumlar ve Söz-
lü Sınav, Hiçbiri, Hepsi
Proje dersi kapsamından hangi konu sizce Takım Çalışması, Yazılım Geliştir-
kaldırılabilir? me Süreçleri,Yazılım Dokümanları-
nın Hazırlanması, Sunumlar ve Söz-
lü Sınav, Hiçbiri
4.1 Anket Bulguları ve Tartışma
Anketimizin ilk bölümünün amacı bitirme projesi dersinin öneminin öğrenci tarafın-
dan nasıl algılandığının ölçülmesidir. Öğrencilerin henüz iş hayatına atılmadığı ancak
yaptıkları 2 adet yaz stajlarında elde ettikleri sınırlı gözlemler ışığında bitirme projesi
dersinin gelecekteki iş hayatına muhtemel etkisini nasıl hissettikleri anlaşılmaya
çalışılmıştır. Tablo 2’de sunulan sonuçlar incelendiğinde, öğrencilerin BP’yi; gerek
üniversite hayatı gerekse ilerideki iş hayatı açısından önemli gördükleri anlaşılmak-
tadır. İş hayatında takımca çalışmanın önemini ve bitirme projesi dersinde takım
çalışmasını desteklediğini fark etmiş oldukları görülmektedir. Dolayısıyla üniversite
hayatı boyunca genellikle birey olarak öğrenim süreçlerinden geçmelerine rağmen
bitirme projesi dersinde uzun süreli takım çalışması yapma imkânı bulmayı önemsed-
ikleri anlaşılmaktadır.
Tablo 2. Bitirme projesi dersinin öneminin öğrenciler tarafından değerlendirilmesi
Soru Değerlendirme
(1..5)
Bitirme projesi sizce iş başvurusunda ne kadar önemlidir? 3.4
Bitirme projesi gelecekteki meslek hayatınıza ne kadar katkı 3.4
sağlayabilir?
Bitirme projesi 4 yıllık eğitiminiz içersinde ne kadar öneme 3.8
sahiptir?
Bitirme projesinin takım çalışmasının öğrenilmesi yönünden 3.4
önemi nedir?
Bitirme projesi takım olarak yapılma zorunluluğu iş hayatı 3.5
için ne kadar faydalıdır?
Tablo 3’de sunulan sorular ve öğrenci cevapları; öğrencilerin dersin yapısı ve
yürütülmesi hakkındaki görüşlerini açıklamaktadır. Takım içersinde yaşanan zor-
lukların etkisi nedeniyle BP tek başına yapmak isteyenlerin oranı %42 gibi yüksek bir
oran çıkmıştır. Uzun süreli takım çalışması ve bir proje üzerinde 2 dönemlik detaylı
çalışma güçlüğü de dersin tek dönem yapılması yönünde %60 civarında destek
bulunmasına neden olmuştur.
Bitirme projesi dersinin tamamen kaldırılması mümkün olmasa da bu hayali seçe-
nek öğrencilerin ders hakkındaki düşüncelerini tamamıyl öğrenebilmek adına sorul-
muştur. Derste yaşanan zorluklara rağmen, Tablo 2’de verilen cevaplarla uyumlu
olacak şekilde, dersin öneminden dolayı BP’nin tamamen kaldırılmasını üçte iki ço-
ğunluk istememektedir. Ancak derste önerilen proje konularının belirlenmesinde ken-
dilerinin söz sahibi olmasını %70 gibi büyük bir çoğunlukla istemektedirler. Bunun
sebebi 2 dönem boyunca uğraşacakları projenin konusunu ve içeriğini kendi merakla-
rına göre şekillendirmek olabilir. Ancak, emek ve zaman harcadıkları bu dersin kredi-
siz bir ders olup olmaması konusunda ise tam bir çoğunluk kararı yoktur. İş hayatında
kendilerine faydalı olabileceklerini ve başka derslerde kapsanmayan konulara (etik,
sürekli öğrenme, yenilikçilik, adli bilişim vb.) ait konferansların bu derste verilmesini
onaylamaktadırlar.
Tablo 3. Bitirme projesinin yapılandırılmasının öğrenciler tarafından değerlendirilmesi
Soru Değerlendirme (%)
Bitirme projesini tek başınıza yapmayı takımca yapmaya Evet %58
tercih eder misiniz? Hayır %42
Bitirme projesini 2 dönem yerine tek dönem yapmayı Evet %59
tercih eder misiniz? Hayır %41
Bitirme projesi dersinin tamamen kaldırılmasını ister Evet %33
misiniz? Hayır %67
Proje konusunu danışman önerilerinden seçmek yerine Evet %72
öğrencilerin kendileri tarafından belirlenmesi daha fay- Hayır %28
dalı olur mu?
Bitirme projesi dersinin kredisiz ders olmasını uygun Evet %46
bulur musunuz? Hayır %54
Proje dersi kapsamında meslek hayatınızla ilgili diğer Evet %62
konularda (etik, sürekli öğrenme, yenilikçilik, vb.) kon- Hayır %38
feranslar düzenlenmesini ister misiniz?
Öğrencilerin dersin yapılandırılması konusunda verdikleri cevapları etkileyen
önemli bir etken, iki dönem boyunca karşılaştıkları güçlüklerdir. Tablo 4’de
özetlendiği üzere bu güçlüklerin en başında eğitim hayatlarında öğrendikleri Program-
lama Dillerini kullanarak daha kapsamlı bir proje geliştirmek ile öğrenim hayatında
çokça kullanamadıkları Sunum ve Raporlama konuları gelmektedir. Takım olarak
çalışma, Yazılım Mühendisliği ve Proje yönetimi de zorlandıkları diğer alanlardır.
Ancak BP sayesinde zorluk çektikleri bu alanlarda önemli derecede tecrübe kazan-
dıklarını ifade etmektedirler. Örneğin, Yazılım Dokümanlarının Hazırlanması,
Yazılım Geliştirme ve Takım Çalışması konusunda %70 öğrenci tecrübe kazandığını
ifade ederken sadece %7 seviyesinde öğrenci BP’den hiç bir tecrübe kazanmadığını
belirtmektedir. Ancak bu ifadenin karşısında %18 öğrenci ise tüm başlıklarda tecrübe
sahibi olduğunu açıklamaktadır.
En çok zorlandıkları alan olarak işaretledikleri; geliştirilen yazılımın detaylıca in-
celendiği Sunum ve Sözlü Sınavın kaldırılmasını (%30) istemektedirler. Benzer şekli-
de bazı öğrenciler Takım Çalışması ve Yazılım Dokümanlarının Hazırlanmasının
konu kapsamdan çıkartılmasını talep etmektedirler. Buna karşılık önemli miktardaki
bir öğrenci topluluğu ise (%28) var olan içerikten hiç birinin çıkartılmamasını iste-
mektedir. Bu çelişki öğrencilerin en çok zorlandığı ve yaparken tecrübelerini geliştir-
diklerini belirttikleri konuların ders kapsamından çıkartılmasını istedikleri şeklinde
ortaya çıkmaktadır. Ancak bu göstergenin öğrencilerin belirtilen boyutlarda zorlan-
dıkları ama sonuçta da bu boyutlarda önemli kazanımlar elde ettikleri şeklinde yorum-
lanmaktadır. Dikkate değer bir başka bulgu ise öğrencilerin en çok zorlandıklarını
belirtikleri “Yazılım Geliştirme” ve “Sunumlar ve Sözlü Sınavlar” maddelerinden
“Yazılım Geliştirme” maddesinin ders içeriğinden çıkartılmamasını istemelerine (%5)
rağmen diğer madde olan “Sunumlar ve Sözlü Sınavlar”ın çıkartılması konusunda
kuvvetli bir istek belirtmeleridir (%30). Bu bulgu, dersi veren öğretim elemanlarının
da tecrübeleri doğrultusunda, öğrencilerin genellikle sözlü ifade ve iletişimde problem
yaşadıkları ve bu konuda kendilerini geliştirebilecekleri öğretim ve yönlendirmeleri
ders kapsamında bulamadıkları şeklinde yorumlanmaktadır.
Tablo 4. Bitirme projesini dersi esnasında öğrencilerin karşılaştıkları sorunların değerlendiril-
mesi
Soru Değerlendirme (%)
Bitirme projesi esnasında ken- Proje Yönetimi 11%
diniz en çok hangi konularda Veritabanı Yönetim Sistemleri 7%
yetersiz hissettiniz? Programlama Dilleri 18%
Algoritmalar 14%
Yazılım Geliştirme Süreçleri 12%
Yabancı Dil 9%
Sunum ve Raporlama 18%
Takım olarak çalışma 11%
Proje dersinde en çok hangi ko- Takım Çalışması 17%
nuda tecrübe kazandınız? Yazılım Geliştirme Süreçleri 36%
Yazılım Dokümanlarının Hazırlanması 17%
Sunumlar ve Sözlü Sınavlar 5%
Hiçbiri 7%
Hepsi 18%
Proje dersi kapsamından hangi Takım Çalışması 18%
konu sizce kaldırılabilir? Yazılım Geliştirme Süreçleri 5%
Yazılım Dokümanlarının Hazırlanması 18%
Sunumlar ve Sözlü Sınavlar 30%
Hiçbiri 28%
İki dönemlik bir çalışmanın sonucuna göre bitirme projesi dersinde yapılanların
değerlendirilmesi öğrenci gözüyle Tablo 5’de sunulmuştur. Bu bulgular arasındaki en
çarpıcı sonuç; 4 yıl boyunca diğer derslerde öğrenilen bilgilerin bitirme projesi dersi
için çok düşük derecede (2.6) faydalı olduğudur. Tablo 4’de özetlenen sorunları
yaşayan öğrenciler, bu sorunların kaynağı olarak aldıkları derslerin BP yürütmede
yeterli desteği sağlayamaması olduğunu düşündükleri olabilir. Benzer şekilde 4 yıllık
eğitim hayatlarında aldıkları dersleri, bitirme projesi dersin ile karşılaştırdıklarında da
bu dersin diğerlerine göre çok daha zor ve ağır (3.8) olduğunu ifade etmektedirler.
Tüm bu olumsuz düşüncelere rağmen bitirme projesi dersi sonucunda ortaya çıkar-
dıkları projeden genel anlamda tatmin olduklarını ve kendilerini iş hayatına daha hazır
hissettiklerini belirtmektedirler. Takım çalışmasında zorlandıklarını daha önceki soru-
larda ifade etseler de; genel olarak kendilerini takımın bir parçası olarak görmekte ve
uyumlu çalıştıklarını düşünmektedirler. Takım çalışmasında zorlanma sebepleri ola-
rak, öğrencilerin bu aşamaya kadar süre ve kapsam bakımından benzer bir takım ça-
lışmasının içerisinde yer almamış ve insan ilişkileri, grup yönetimi benzeri bir eğitim
almamış olmaları boyutları düşünülmektedir.
Tablo 5. Bitirme projesini dersini tamamlayan öğrencilerin dersi değerlendirmesi
Soru Değerlendirme (1..5)
Proje dersi sonucunda geliştirdiğiniz proje sizi tatmin etti 3.4
mi?
Bitirme projesi dersinde 4 yıl boyunca diğer derslerde öğ- 2.6
rendiğiniz bilgiler ne derecede faydalı oldu?
Proje dersi esnasında takım arkadaşlarınızla uyumlu ve 3.2
etkin çalıştınız mı?
Proje dersi sonucunda iş hayatına kendinizi daha hazır 3.1
hissediyor musunuz?
Bitirme projesi konusu; 4 yıllık eğitiminizde öğrendiğiniz 3.8
bilgiler göz önüne alındığında, yapılabilirlik zorluk dere-
cesi nedir? (1 kolay - 5 çok zor)
Öğrencilerden bu sorulara ek olarak diğer düşünce ve önerilerini de yazmaları
istenmiştir. 76 öğrenciden 43’ü bu alana kendi tekliflerini yazmışlardır. Yazılan bu
görüş ve tekliflerin çoğu yukarıda ifade edilen soruların cevaplarının vurgulanması
yolunda olmuştur. Teklifler ve görüşlerin bir kısmı Tablo 6’da sunulmuştur.
Tablo 6. Öğrencilerin serbest metin olarak yazdıkları yorumlardan bir kısmı
Projeler bireysel olmalı.
Çok fazla ve detaylı dokümantasyon var. Bunlar kaldırılsa çok daha iyi
olacağını düşünüyorum.
Birinci sınıftan itibaren ders programı, içerikleri, bitirme önkoşul dersleri
yoğunlaştırılarak düzenlenmelidir. Temeli sağlam olmayan öğrenciler tek başına
bile program yazmakta zorlanırken grup çalışmasına katkı yapmaları
beklenemez.
Stajlar gibi kredisiz olmalı.
Farklı bilişim bölümlerinin birlikte aldığı bu derste takım elemanlarının farklı
eğitimleri göz önüne alınmalı ve herkesten aynı seviyede kod yazma becerisi
istenmemelidir.
Proje konuları öğrencilerin isteği doğrultusunda verilmeli. Sözlü sınav ve diğer
sunumlar kaldırılmalı, raporlama kısmı proje bitiminden sonra yapılmalı, rapor-
lama ile ilgili sınavlar kaldırılmalı.
Öğrenciler istedikleri projeleri seçebilmeli. Öğrencilerden 5 adet proje önerisi
istenmeli ve onlar üzerinden projeler belirlenebilmeli.
5 Değerlendirme ve Öneriler
Bu çalışma kapsamında yapılan incelemeler ışığında bitirme projesi dersinin daha
etkin hale getirilmesi için öneriler eğitim programı ve ders yönetimi gruplaması ile
aşağıda sunulmuştur.
5.1 Eğitim Programı
Yazılım mühendisliği eğitim müfredatı içerisindeki diğer derslerde yapılan uygulama-
lar ve verilen öğrenci ödevlerinin gerçek hayattaki problemler ile ilişkili olması, öğ-
rencilerin bitirme projesi dersi için hazırlanmasına katkı sağlayacaktır. Ayrıca ders-
lerde teorik konular verilirken ilgili teorilerin uygulama alanlarından örnekler veril-
mesinin de bu anlamda fayda sağlayacağı değerlendirilmektedir.
Öğrencilerin bitirme projesi dersi esnasında zorlandıkları en önemli konulardan bi-
risi de grup çalışması ve grup yönetimi olarak göze çarpmaktadır. Bu konuda gerek
derslerde verilecek ödevlerin gruplar halinde yapılması teşvik edilerek ve gerekse
grup çalışması ve grup yönetimi konularında öğrencilerin teorik bilgi edinmesini sağ-
layacak seminer veya konferanslar düzenlenerek, öğrencilerin bu alanda bilgilendi-
rilmesi uygun olacaktır.
Kendine güven, toplum önünde konuşmak, sunum teknikleri gibi konularda da bi-
tirme projesi dersi öncesinde öğrencilerin eğitim alması sağlanmalıdır.
Benzer şekilde meslek etiği prensiplerinin ve mesleğin hukuki boyutlarının da öğ-
rencilere verilmesi gerekmektedir. Bu boyutlarda da, doğrudan içerik dersleri ile müf-
redat zenginleştirilmeli, yapılamadığı durumlarda ise destekleyici eğitim faaliyetleri
ile öğrencilerin bu konularda bilgi edinmesi sağlanmalıdır.
5.2 Ders Yönetimi
Öğrencilerin üniversite eğitimi boyunca aldıkları diğer derslerde uzun süreli ve gerçek
hayat problemleri kadar karmaşık projeler geliştirmiyor olması, onların sektöre hazır-
lanmalarında ve kendilerine güvenin kazanılmasında önemli bir eksiklik oluşturduğu
bilinmektedir. Bitirme projesi derslerinin bu eksikliği tamamlamada başarılı olması
için; geliştirilen projelerin, diğer derslerdeki öğrenci beceri projelerinden farklı ola-
rak, sınırlamaları daha az ve gerçek sektör projelerine yakın seçilmesi, hatta imkân
ölçüsünde projelerin sektörden temin edilmesi (sponsorlu veya sadece danışman ola-
rak) teşvik edilmelidir.
Bitirme projesi dersi kapsamında proje gruplarının oluşturulmasında farklı disiplin-
lerde eğitim alan öğrencilerin bir araya getirilmesi ve her bir öğrencinin grup içerisin-
de bir üye olarak projeye katkı sağlayabilecek şekilde bir ortamın yaratılması ile bili-
şim sektöründeki iş ortamına oldukça yakın bir iklim oluşturacağı değerlendirilmek-
tedir. Dolayısı ile proje gruplarının oluşturulmasında belirtilen heterojen yapıyı des-
tekleyecek ve projenin gerektirdiği uzmanlık ihtiyaçlarını karşılayacak çeşitliliğin
sağlanması, dersin etkinliğine katkı sağlayacaktır. Ancak grup üye sayısının kontrol
ve koordine edilebilecek miktardan daha fazla olmasının, proje danışmanlarının grup
yönetimini oldukça zorlaştıracağı göz önüne alınarak, proje kapsamının en çok 3-4
öğrenci ile geliştirilebilecek düzeyde tutulması uygun olacaktır. Bazı projelerde bütçe
imkânlarına bağlı olarak projenin belirli kısımlarının grup dışı kaynaklardan temininin
veya daha sonra geliştirilecek şekilde planlanmasının bu konuda faydalı olacağı de-
ğerlendirilmektedir.
Bitirme projesi derslerinde öğrencilere proje danışmanlığı yapan öğretim üye-
lerinin üstlendikleri roller de önem arz etmektedir. Zira bir kısım danışmanlar sadece
projenin müşterisi (proje ihtiyaçlarını belirleyen) rolünü yerine getirirken başka
danışmanlar öğrencilerle birlikte grubun bir üyesi veya yöneticisi gibi problemin nasıl
çözüleceği konusunda çözümler üretmekte ve grubu çözüm ve tasarımda yönlendire-
bilmektedir. Bu rollerden hangisinin danışmanlar tarafından uygulanacağının ders
tanımlarına yansıtılarak tüm danışmanların benzer açıdan projeleri yönetmesi
sağlanması danışmanlardan kaynaklanan yaklaşım farklılıklarını ortadan kaldıracaktır.
Gerek dönem sonunda ve gerekse dönem içi grup performans değerlendirmelerinin
nasıl ve hangi kriterlere göre yapılacağı ders tanımlarında açıkça belirtilmeli ve uygu-
lanmalıdır. Performans değerlendirmelerinin ise sadece proje danışmanlığı yapan
öğretim üyesine bırakılmadan, proje danışmanının da üyesi olacağı, ancak değerlen-
dirmelerde tarafsızlığı ve öğrenciler arasında adaleti sağlayacak şekilde çok katılımlı
oluşturulmuş bir komisyon tarafından yapılması uygun olacaktır.
6 Sonuç
Bu çalışmada tespit edilen bulgular, bitirme projesi dersinin öğrenciler tarafından
öneminin kavranmış olduğuna işaret etmektedir. Öğrenciler iş bulmalarında ve iş
hayatlarında bu dersin önemli olduğunu bilmektedirler. Ancak, dersin yürütülmesinde
öğrenim hayatları sürecinde öğrendikleri bazı konuları gerçeğe benzer sorunların
çözümüne uygulamakta, bu çözümü takımın bir elemanı olarak geliştirmekte ve elde
edilen ürünü sunup açıklamakta zorlandıkları görülmektedir. Dersin iki dönem gibi
uzun bir süreye yayılması özellikle takım içi uyum sorunları, kişisel motivasyonun
kaybolması gibi problemleri ortaya çıkarmaktadır. Ancak belirlen tüm bu sorunlara ve
zorlanmaya rağmen, öğrencilerin elde ettikleri kazanımların ve tecrübenin öneminin
farkında oldukları görülmektedir.
Öğrencilerin tecrübelerinin daha zenginleştirilmesi ve bitirme projesi dersinin daha
faydalı olabilmesi için her üniversitenin kendi müfredat programını öğrenci bakış
açısıyla değerlendirmesinin faydalı olacaktır. Mevcut derslerin içeriklerine eklenebi-
leceği gibi diğer eğitim faaliyetleri (konferans, seminer, danışmanlık, vb.) ile de öğ-
rencilerin zorlandıkları konularda proje dersine başlamadan önce bilgi sahibi olmaları
sağlanmalıdır. Örneğin içerik olarak uygun olan bazı derslerde takım çalışması ve
sunum yapma konuları özendirilebilir. Benzer şekilde müfredattaki derslerin kapsa-
mında öğretilen tekniklerin, derslerin sonunda büyük ve daha gerçekçi problemlerin
çözümünde kullanılması teşvik edilebilir. Grup yönetimi, takım çalışması, iletişim
becerileri ve sunum teknikleri konularında destekleyici eğitimler bu ders öncesinde ve
içerisinde verilebilir. Böylece üç yılın sonunda bitirme projesi dersini alacak öğrenci-
ler kendilerini bu alanlarda daha hazırlıklı hissedecek, bu konuları uygulayabilecek ve
mezuniyet sonrasında onu bekleyen iş hayatına kendine güveni daha yüksek bir şekil-
de atılabilecektir.
Kaynaklar
1. Mead, N.R., Software engineering education: how far we’ve come and how far we have to
go. Journal of Systems and Software 82 (4), 571–575 (2009).
2. Rooji, S.W., Scaffold project-based learning with the projectmanagementbody of
knowledge. Computers & Education 52 (1), 210–219 (2009).
3. Sancho-Thomas, P., Fuentes-Fernandez, R., Fernandez-Manjon, B., Learning teamwork
skills in university programming courses. Computers & Education 53, pp 517–531(2009).
4. Beykent Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Bitirme Projesi Esasları Dokümanı,
http://www.beykent.edu.tr/WebProjects/Web/Mimarlik.php?CategoryId=317, 2013.
5. Özyeğin Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Bitirme Projesi Dokümanı,
http://www.ozyegin.edu.tr/AKADEMIK-PROGRAMLAR/Muhendislik-Fakultesi/Genel-
Bilgiler, 2013.
6. Boğaziçi Üniversitesi, Elektrik ve Elektronik Bölümü Bitirme Projesi Dokümanı,
http://www.ee.boun.edu.tr/Lisans/BitirmeProjeleri/tabid/742/language/tr-TR/Default.aspx,
2013
7. Haliç Üniversitesi Bitirme Ödevi/Projesi Yönergesi,
http://www.halic.edu.tr/ogrenciisleri/yonerge_bitirme.aspx, 2013.
8. Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği (MÜDEK),
http://www.mudek.org.tr, 2013.
9. MÜDEK Mühendislik Lisans Programları Değerlendirme Ölçütleri,
http://www.mudek.org.tr/tr/belge/doc.shtm, 2013.
10. Hassan A., A methodology for combining development and research in teaching under-
graduate software engineering. International Journal of Engineering Education 24 (3),
567–580 (2008).
11. Chamillard A.T., Braun, K.A., The software engineering capstone: structure and tradeoff.
ACM SIGCSE 34 (1), 227–231 (2002).
12. Chen Chung-Yang, Chong P. Pete, Software engineering education: A study on conduct-
ing collaborative senior project development Original Research Article Journal of Systems
and Software, Volume 84, Issue 3, Pages 479-491 (March 2011).
13. Dutson Alan j., Todd Robert H., Mcleby Spencer p., Sorensen Carl D., A Review of Liter-
ature on Teaching Engineering Design Through Project-Oriented Capstone Courses, Jour-
nal of Engineering Education, Volume 86, Issue 1, pp 17-28 (2013).
14. Uhl, V. W., “Development and Critique of the Contemporary Senior Design Course,”
Chemical Engineering Education, vol. 16, no. 1, pp 30-33 (1982)
15. 2012 Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu,
http://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2012/OSYS/2012OSYSKONTKILAVUZ.pdf,
2013.
.