=Paper=
{{Paper
|id=Vol-1721/UYMS16_paper_72
|storemode=property
|title=Form Tasariminda Birincil ve Ikincil Dugme Kullaniminin Kullanici Performansina ve Memnuniyetine Etkisi
|pdfUrl=https://ceur-ws.org/Vol-1721/UYMS16_paper_72.pdf
|volume=Vol-1721
|authors=Yavuz Inal,Gulben Unal Yaras,Nesibe Ozen Cinar
|dblpUrl=https://dblp.org/rec/conf/uyms/InalYC16
}}
==Form Tasariminda Birincil ve Ikincil Dugme Kullaniminin Kullanici Performansina ve Memnuniyetine Etkisi==
https://ceur-ws.org/Vol-1721/UYMS16_paper_72.pdf
Form Tasarımında Birincil ve İkincil Düğme
Kullanımının Kullanıcı Performansına ve
Memnuniyetine Etkisi
Yavuz İNAL, Gülben ÜNAL YARAŞ, Nesibe ÖZEN ÇİNAR
TÜBİTAK BİLGEM Yazılım Teknolojileri Araştırma Enstitüsü
yavuz.inal@tubitak.gov.tr, gulben.unal@tubitak.gov.tr,
nesibe.ozen@tubitak.gov.tr
Abstract.
Bu çalışmada form tasarımında birincil ve ikincil düğme kullanımının
kullanıcı performansına ve memnuniyetine etkisi araştırılmıştır. Her grupta 10
katılımcı olmak üzere toplamda 20 katılımcı çalışmada yer almıştır. Türkiye’de
sıklıkla ziyaret edilen iki kamu internet sitesinin vatandaşlara sunduğu hizmetlere
ulaşım için kullanılan sisteme giriş ekranlarının mevcut (orijinal) tasarımı bir
grup katılımcıya, birincil/ikincil düğme kullanımına göre yeniden tasarlanan
versiyonu ise diğer grup katılımcıya verilmiş ve katılımcılardan sisteme giriş
yapmaları istenmiştir. Veriler, katılımcıların kullanım performansları, göz ha-
reketleri ve geribildirimlerinin toplanması ile elde edilmiştir. Çalışma sonunda,
yeni tasarımları kullanan katılımcıların daha az çaba harcayarak daha hızlı giriş
yaptıkları ve sisteme giriş düğmelerini daha hızlı ve kısa sürede fark ettikleri be-
lirlenmiştir. Çalışmada birincil/ikincil düğme kullanımının kullanıcı perfor-
mansına ve memnuniyetine önemli fayda sağladığı sonucuna varılmıştır.
Keywords: Kullanılabilirlik, ekran tasarımı, formlar, düğme tasarımı, bi-
rincil/ikincil düğme, e-Devlet, MHRS
1 Giriş
Günümüzde internet kullanıcılarının neredeyse tamamına yakını form uygulamalarının
bulunduğu ekran tasarımları ile bir şekilde karşılaşmaktadırlar. Formlar kullanıcılarla
temas kurulan ve karşılıklı etkileşime geçilen uygulamalardır. Ancak form alanlarının
görsel organizasyonundan veya formlarda kullanılan dilin açık ve net olmamasından
kaynaklanan kullanılabilirlik sorunları sıklıkla görülmektedir [6]. Her ne kadar form
tasarımcıları ve geliştiricileri kullanıcılar açısından olabildiğince kolay kullanıma sahip
ekranlar tasarlamaya çalışsalar da, formların yanlış anlaşılması ve devamında yanlış
veri girilmesi olasıdır [7].
Form alanlarında veri giriş ekranlarının tasarımında en sık kullanılan bileşenlerden
birisi düğmelerdir. Kullanıcıların veri girişlerine yönelik bir işlem (örn. kaydetme, giriş
yapma, temizleme, iptal etme gibi) yapabilmeleri açısından tasarımda kullanılan
düğmelerin kullanıcı performansına olan etkisi önemlidir. Form ekranlarında işlemin
302
sonlandırılacağı düğmenin geç fark edilmesi sebebiyle beklenenin üstünde çaba har-
canması ve neticesinde oluşacak verim kayıpları, hatalı tasarıma sahip formların neden
olabileceği sonuçlardandır.
Bazı form alanlarında form içerisinde doldurulan verileri kaydetmeye veya form
ekranında kayıt olmaya yarayan tek bir düğme bulunurken, bazı formlarda “Temizle”
veya “İptal” gibi ek düğmeler de kullanılmaktadır. Tasarımda yer alan her bileşenin
kullanıcıların bilişsel yükünü arttıracağı unutulmamalıdır. Ayrıca, form alanı açısından
kritik öneme sahip olmayan bileşenlerin ön planda yer almasının da kullanıcılar için
faydalı olmayacağı açıktır. Şöyle ki yapılan çalışmalarda form tasarımında kullanılan
ek düğmelerin ya kullanıcılar tarafından yanlışlıkla tıklanabileceğinden ya da yanlış
anlaşılabileceğinden dolayı çıkarılabileceği tavsiye edilmektedir [4, 10]. Kullanıcıların
yapabileceği olası yanlışlıkların önüne geçilmesi amacıyla form ekranlarında uygu-
lanan tasarım ilkelerinden birisi de birincil/ikincil düğme kullanımıdır.
Birincil düğme, kullanıcıların büyük bölümünün ilgili ekranda yapması beklenen
temel işlemi temsil ederken, ikincil düğme daha az sıklıkla gerçekleşmesi beklenen
işleme karşılık gelmektedir. Tasarımda birincil düğmelerin görsel olarak ön plana
çıkarılarak kullanıcının dikkatinin çekilmesi amaçlanmalı, ikincil düğmeler daha az
dikkat çekecek şekilde tasarlanarak kullanıcıların işlem esnasındaki performansının
etkilenmesi önlenmelidir.
Kullanıcıların genel memnuniyetleri ve kullanıcı deneyimi de düşünüldüğünde,
formların kullanılabilirliği oldukça kritik olarak görülmektedir [3]. Ancak
kullanıcıların genel memnuniyetini ortaya çıkarmak için kullanım analizlerinin dav-
ranışsal bir bakış açısı ile yapılması da önemlidir. Buna rağmen, form tasarımında özel-
likle kullanıcıların davranışsal analizini yapan çalışma sayısı oldukça az sayıdadır [1].
Göz izleme cihazı ile yapılan ölçümler, form alanlarının kullanılabilirliğinin belirlen-
mesinde daha az kullanılmasına rağmen göz hareketleri kullanıcıların form alanlarına
karşı olan bakışının davranışsal olarak elde edilmesi amacıyla faydalı olmaktadır [6].
Bu çalışmanın temel amacı, ekran tasarımında birincil/ikincil düğme kullanımının
kullanıcı performansına ve memnuniyetine olan etkisini belirlemektir. Bu kapsamda iki
kamu internet sitesinin vatandaşlara sunduğu e-Devlet ve MHRS hizmetlerine ulaşım
için kullanılan giriş ekranları test edilmiştir. Hedef kitlesi milyonlarca kullanıcının
olduğu böyle internet sitelerinde yaşanabilecek en küçük verim kayıplarının toplamda
oluşturacağı maliyet oldukça yüksek olabilmektedir. Örneğin 40 milyon vatandaşın
kullanacağı bir e-devlet uygulamasında yaşanabilecek 10 saniyelik zaman kaybının
neden olacağı toplam verim kaybı 4630 gün olmaktadır (40 Milyon * 10 Saniye = 400
Milyon Saniye => 4630 Gün). Dolayısıyla, özellikle milyonlarca kullanıcısının olduğu
kamu internet sitelerinde yaşanabilecek 1 saniyelik kayıpların bile toplamda milyon-
larca saniyelik verimlilik kayıplarına neden olabileceği unutulmamalıdır.
Aynı zamanda site içerisinde yaşanacak kullanıcı memnuniyetsizliklerinin de en aza
indirgenmesi, kurumun imajı ve vatandaşların kuruma bakış açıları düşünüldüğünde
oldukça kritik olmaktadır. Bu çalışmada, seçilen kamu internet sitelerinin vatandaşlara
sunduğu hizmetlere ulaşım için kullanılan sisteme giriş ekranlarının kullanım analizleri
göz izleme cihazı ile elde edilen veriler doğrultusunda yapılmıştır.
Bu bildirinin giriş bölümüne ek olarak, ikinci bölümde çalışmanın yöntemi hakkında
bilgi verilmektedir. Üçüncü bölümde bulgular alt başlıklara ayrılmıştır. Buna göre,
303
katılımcıların sisteme giriş ekranlarında geçirdikleri süre, sisteme giriş ekranlarında
attıkları bakış sayısı ve sisteme giriş düğmelerini fark etme sürelerine yönelik bulgular
paylaşılmaktadır. Son bölümde ise elde edilen bulgular ışığında sonuçlar tartışılmakta
ve sonuçlara yönelik çıkarımlarda bulunulmaktadır.
2 Yöntem
Çalışmada kullanıcı davranışlarının analizinin yapılması amacıyla deneysel araştırma
yöntemi kullanılmıştır. Form alanlarında uygulanması beklenen temel tasarım ilkelerin-
den birisi olan birincil/ikincil düğme kullanımı, göz izleme cihazı kullanılarak betimsel
olarak analiz edilmiştir. Göz hareketleri, form ekranlarında özellikle kullanıcıların
işlem sürecindeki davranışları hakkında derinlemesine bakış sunan önemli verilerden
birisidir [6].
Bu doğrultuda, Tobii TX300 göz izleme cihazı ile katılımcıların göz hareketlerinin
yüksek doğrulukta kaydedilmesi ve çalışma bulguları için kullanılacak görsel
sonuçların üretilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada, katılımcıların çalışmalarını
tamamlama süreleri (total visit duration), bakış sayıları (fixation count) ve sisteme giriş
düğmelerinin fark edilme süresi (first fixation duration) analiz edilmiştir.
Bu kapsamda, yüksek sadakatli prototiplendirme aracı kullanılarak her bir giriş
ekranı için 2 adet tasarım prototipi geliştirilmiştir. Birinci tasarımlar sitelerin mevcut
görüntüsünü temsil edecek şekilde, ikinci tasarımlar ise birincil/ikincil düğme
kullanımını yansıtacak şekilde hazırlanmıştır. İkinci tasarımlar kullanılabilir form
tasarımı için belirtilen 20 tasarım ilkesi doğrultusunda [5] geliştirilmiştir.
Analizi yapılan e-Devlet uygulamasının sisteme giriş ekranının yeni versiyonunda
“İptal Et” ve “Sisteme Giriş Yap” düğmelerinin kendi içinde yerleri değiştirilmiş, “Sis-
teme Giriş Yap” düğmesi veri giriş alanlarının doğrudan altına, “İptal Et” düğmesi ise
bağlantı haline getirilerek “Sisteme Giriş Yap” düğmesinin sağına yerleştirilmiştir.
MHRS uygulamasının sisteme giriş ekranının yeni versiyonunda ise “Yeni Üye” ve
“Parolamı Unuttum” düğmeleri bağlantı görünümünde pencerenin altına yer-
leştirilmiştir. Kullanıcılardan giriş ekranında yapmaları beklenen temel işlemin sisteme
giriş yapmaları olması nedeniyle, “e-Devlet ile Giriş” düğmesinin boyutu küçültülmüş,
böylelikle “Giriş” düğmesi daha belirgin hale getirilmiştir (bk. Şekil 1).
Çalışmada toplam 20 katılımcı (12 erkek ve 8 kadın) yer almıştır. Yaş ortalaması
28.3 olan katılımcıların %5’i ön lisans mezunu, %20’si lisans mezunu, %15’i yüksek
lisans mezunu, %30’u yüksek lisans öğrencisi ve % 30’u doktora öğrencisidir.
Katılımcılar masaüstü cihazlarda günlük ortalama 3.9 saat, mobil cihazlarda ise 2.4 saat
internet kullandıklarını belirtmişlerdir. Katılımcıların büyük bölümü son 6 ay içerisinde
ilgili sistemlere giriş yaptıklarını ifade etmişlerdir. Çalışmaya katılan katılımcılar
cinsiyet, eğitim seviyesi, internet kullanım sıklıkları, mobil cihaz kullanma
alışkanlıkları ve incelemesi yapılan e-devlet uygulamalarını ziyaret etme sıklıkları gibi
demografik özelliklerine göre 2 gruba ayrılmışlardır. Buna göre 10 katılımcı sitelerin
mevcut versiyonu yansıtan tasarımı, 10 katılımcı ise yeni tasarımı kullanmıştır. Çalışma
öncesinde, katılımcılara çalışmanın amacı ve kullanılacak göz izleme cihazı hakkında
bilgilendirme yapılmıştır.
304
Şekil. 1. Analizi yapılan sitelerin mevcut (üst) ve yeni (alt) tasarım prototipleri
Katılımcılara her iki kamu internet sitesinde sunulan hizmetlere erişim için sisteme
giriş ekranını kullanmalarına yönelik bir görev verilmiştir. Katılımcılar her iki internet
sitesini de sırasıyla kullanarak sisteme giriş yapmaya çalışmışlardır. Sisteme giriş için
kendi T.C. Kimlik Numaralarını kullanmaları, şifre olarak ise “123456” yazmaları
istenmiştir. Bunda amaç; şifre girişlerinin sayfa üzerinde işlem yapma sürelerine olan
etkilerini sabitlemek ve şifre girişinden kaynaklanan zaman farklarını ortadan
kaldırmaktır. Katılımcılar daha sonra sisteme giriş yapmak için ilgili düğmelere (“Sis-
teme Giriş Yap” ve “Giriş”) tıklayarak çalışmayı sonlandırmışlardır. Katılımcıların
tasarımlar ile ilgili deneyim ve memnuniyetlerine yönelik geribildirimleri, çalışma
esnasında sesli düşünme tekniği ile çalışma sonunda ise birebir yapılan görüşmeler ile
alınmıştır.
3 Bulgular
3.1 Sisteme Giriş Ekranlarında Geçirilen Süre
Katılımcıların sayfayı açtıkları andan itibaren, giriş ekranlarında kendilerinden is-
tenilen bilgileri girip, giriş yapmak için ilgili düğmeye tıklamalarına kadar geçen süre
analiz edilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgulara göre, sisteme giriş ekranlarında
geçirilen süre, mevcut tasarımlarda ortalama 11.09 (e-Devlet) ve 13.24 (MHRS) saniye
olurken, yeni tasarımlarda ortalama 8.19 (e-Devlet) ve 12.42 (MHRS) saniye olarak
305
belirlenmiştir. Ekranda kullanıcıların yapmaları beklenen temel işlemlere ait yerleşimin
ve görünümün değiştirilmesi ile oluşturulan yeni tasarımlarda katılımcıların daha hızlı
sürede sisteme giriş yaptıkları görülmektedir (bk. Tablo 1).
Ortalama Min Max Standart Sapma
e-Devlet:Mevcut Tasarım 11.09 6.56 21.14 5.56
e-Devlet: Yeni Tasarım 8.19 4.86 12.16 2.03
MHRS: Mevcut Tasarım 13.24 9.60 17.42 2.45
MHRS: Yeni Tasarım 12.42 7.46 16.61 3.36
Tablo 1. Sisteme giriş ekranlarında geçirilen süre
Göz izleme cihazından alınan ısı haritası sonuçlarına bakıldığında, mevcut tasarım
ile yeni tasarım arasında belirgin farklılıklar olduğu belirlenmiştir. Örneğin, e-Devlet
uygulamasının yeni tasarımına ait giriş erkanında, katılımcıların T.C. Kimlik Numarası
ve e-Devlet Şifresi alanlarına daha yoğun baktıkları görülmüştür. “Sisteme Giriş Yap”
düğmesinde de yine benzer yoğunluk oluşmuş, böylelikle katılımcıların yeni tasarımda
birbirine yakın olarak yerleştirilen alanlarda daha kısa zaman geçirmesi sağlanmıştır.
Yeni tasarımda “Sisteme Giriş Yap” düğmesinin T.C. Kimlik Numarası ve e-Devlet
Şifresi alanların hemen alt tarafında yer almasından dolayı katılımcıların görevlerini
daha hızlı tamamladıkları görülmüştür.
Sitenin mevcut tasarımında ise “Sisteme Giriş Yap” düğmesi veri giriş alanlarının
uzağına yerleştirildiğinden ve veri giriş alanları ile “Sisteme Giriş Yap” düğmesinin
arasında “İptal Et” düğmesi bulunduğundan dolayı, katılımcıların “İptal Et” düğmesine
de göz atmak durumunda kaldıkları görülmektedir. Bu durum ekranda daha fazla zaman
geçirilmesine neden olmaktadır.
MHRS uygulamasının yeni tasarımında ise katılımcıların veri girişi alanlarına ve
sisteme giriş düğmesine daha fazla yoğunlaştıkları görülmektedir. Böylelikle, ekran
üzerinde kendileri için doğrudan ilgili olmayan diğer bileşenlere dikkat etmek duru-
munda kalmamışlardır. Düğmelerin ekran üzerinde yerleşimine bağlı olarak, bakışlar
dağılabilmekte ve yapılmak istenen işlemlerin süresi uzayabilmektedir. Bu sebeple yeni
tasarımda, katılımcıların büyük çoğunluğu için öncelikli olmayan ancak ekranda yapıl-
ması muhtemel işlemler ön plana çıkarılmamıştır. “Giriş” düğmesinin daha belir-
ginleştirilmesi sonucunda, katılımcıların işlem hızları artmakta ve ekran üzerindeki per-
formansları daha iyi olabilmektedir.
306
Şekil. 2. Katılımcıların mevcut (üst) ve yeni (alt) tasarımlarda sisteme giriş ekranlarındaki
ısı hareketleri
Sitenin mevcut tasarım ekranında katılımcıların daha dağınık bakışlar attıkları
görülmektedir. “Giriş” düğmesi, ekranda birincil işlem olmasına rağmen, katılımcıların
bu düğmeden daha fazla, ekrandaki diğer düğmelere odaklandıkları görülmektedir.
Katılımcıların “Giriş” düğmesine ulaşmak için, bu düğme ile veri giriş alanları arasına
yerleştirilen diğer düğmelere de göz artmak durumunda kalmaları ekrandaki işlem sü-
relerini uzatmakta ve performanslarını düşürmektedir (bk. Şekil 2).
3.2 Sisteme Giriş Ekranlarında Atılan Bakış Sayısı
Katılımcıların sayfayı açtıkları andan itibaren, giriş ekranlarında kendilerinden is-
tenilen bilgileri girip, sisteme giriş yapmak için ilgili düğmeye tıklamalarına kadar
geçen sürede attıkları bakış sayıları analiz edilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgulara
göre, mevcut tasarımları kullanarak giriş yapmaya çalışan katılımcıların, yeni
tasarımları kullanan katılımcılara göre ekranda daha fazla bakış attıkları belirlenmiştir.
Buna göre mevcut tasarım ekranlarında katılımcılar ortalama 19.80 (e-Devlet) ve
27.60 (MHRS) bakış atarlarken, yeni tasarımları kullanan katılımcılar ortalama 14.40
(e-Devlet) ve 23.70 (MHRS) bakış atarak giriş yapmaya çalışmışlardır (bk. Tablo 2).
307
Ortalama Min Max Standart Sapma
e-Devlet:Mevcut Tasarım 19.80 13.00 32.00 8.00
e-Devlet: Yeni Tasarım 14.40 10.00 20.00 3.57
MHRS: Mevcut Tasarım 27.60 21.00 39.00 5.04
MHRS: Yeni Tasarım 23.70 16.00 33.00 6.46
Tablo 2. Sisteme giriş ekranında atılan toplam bakış sayısı
Katılımcılar ekranda ne kadar fazla bakış atarak işlem yapmaya çalışırlarsa, o kadar
daha fazla çaba harcamaktadırlar. Bakış sayılarına yönelik analizlerde, e-Devlet uygu-
lamasının mevcut tasarımını kullanan katılımcıların “Sisteme Giriş Yap” düğmesi ile
veri giriş alanları arasında daha fazla yoğunlaştıkları görülmektedir. Ekrandaki temel
işlem olan “Sisteme Giriş Yap” düğmesinin, veri girişi yapılan alanın uzağına yer-
leştirilmesi ile katılımcılar daha fazla çaba harcamak zorunda kalmışlardır. Yeni
tasarımda ise katılımcıların daha az bakış atarak giriş yapmaları sağlanmıştır (bk. Şekil
3).
Şekil. 3. Katılımcıların mevcut (üst) ve yeni (alt) tasarımlarda sisteme giriş ekranlarındaki
bakış hareketleri
308
MHRS uygulamasında ise, mevcut tasarımı kullanan katılımcıların ekranda
geçirdiği işlem süresi uzun olmakta ve katılımcılar daha fazla bakış atarak daha yoğun
çaba harcamaktadırlar. Bu tasarımda “Giriş” düğmesi hem veri giriş alanlarının en
uzağına konumlandırılmakta hem de diğer ikincil öncelikli düğmelerin içerisinde ön
planda yer almamaktadır. Buna karşın, yeni tasarımda, katılımcılar daha az çaba ile
ekrandaki işlemlerini gerçekleştirebilmişlerdir. “Giriş” düğmesinin daha belirgin ol-
ması, diğer düğmelerin ikincil düğme tasarım kurallarına göre link şeklinde ve/veya
boyutlarının değiştirilmesi ile katılımcıların daha az bakış atmaları sağlanmış ve
böylelikle harcadıkları çaba azaltılmıştır.
3.3 Sisteme Giriş Düğmelerinin Fark Edilme Süresi
Katılımcıların sisteme giriş yapmak için son veri girişini tamamladıkları andan itibaren
sisteme giriş düğmesini ilk olarak fark ettikleri süreler analiz edilmiştir. Buna göre
mevcut tasarımları kullanarak sisteme giriş yapmaya çalışan katılımcılar ilk olarak
ortalama 0.71 (e-Devlet) ve 1.33 (MHRS) saniyede ilgili düğmeyi fark ederlerken, yeni
tasarımları kullanan katılımcılar ortalama 0.32 (e-Devlet) ve 0.14 (MHRS) saniyede
fark etmişlerdir (bk. Tablo 3).
Ortalama Min Max Standart Sapma
e-Devlet: Mevcut Tasarım 0.71 0.20 1.52 0.38
e-Devlet: Yeni Tasarım 0.32 0.01 0.78 0.23
MHRS: Mevcut Tasarım 1.33 0.66 3.10 0.72
MHRS: Yeni Tasarım 0.14 0.01 0.33 0.14
Tablo 3. Veri girişi sonrasında sisteme giriş düğmesinin ilk fark edilme süresi
Çalışma esnasında alınan geribildirimlere göre, uygulamaların mevcut tasarımlarını
kullanan katılımcıların tamamı, sisteme giriş ekranlarında bulunan ikincil düğmelerin
tasarımdaki yerleşim ve önceliklendirme yöntemlerinden memnun kalmadıklarını ifade
etmişlerdir. Örneğin, katılımcılar e-Devlet uygulamasında mevcut tasarımda yer alan
“İptal Et” düğmesinin yerinden memnun olmadıklarını ifade ederlerken, kendilerinden
beklenen temel işlem olan “Sisteme Giriş Yap” düğmesinin veri giriş alanının hemen
altında konumlanmasını daha fazla tercih edeceklerini belirtmişlerdir.
309
Şekil. 4. Katılımcıların mevcut (üst) ve yeni (alt) tasarımlarda veri girişi sonrasında sisteme gi-
riş düğmesinin ilk fark edilmesine yönelik ısı haritası
MHRS uygulamasında ise mevcut versiyonu kullanan katılımcılar ekranı oldukça
kalabalık bulmuşlar ve kendilerinden beklenen temel işlem olan “Giriş” yap düğmesini
bu sebeple daha geç sürede farkedebildiklerini belirtmişlerdir. Ancak yeni tasarımda
kullanıcılar “Giriş” yap düğmesini kolaylıkla farketmişlerdir. Her iki yeni tasarımı
kullanarak sisteme giriş yapmaya çalışan katılımcılar ekrandaki düğme tasarımlarından
memnun olduklarını belirtmişler ve herhangi bir iyileştirme önerisinde bulun-
mamışlardır (bk. Şekil 4).
4 Tartışma ve Sonuç
Bu çalışmada birincil/ikincil düğme kullanımı ile erkan tasarımında kullanılabilirliğin
ve buna bağlı olarak kullanıcı performansının ve memnuniyetinin arttırılmasına yönelik
deneysel bir araştırma yapılmıştır. Çalışmada göz izleme teknolojisinden
yararlanılarak, kullanıcı davranışları derinlemesine incelenmiştir. Her ne kadar
kullanıcıların göz hareketlerine yönelik analiz çalışmaları kullanılabilirlik analizlerinde
sıklıkla kullanılsa da, form tasarımında bu teknolojiden yararlanılarak yapılan çalışma-
lar son zamanlarda yeni yeni görülmeye başlanmıştır [2].
Form alanlarının tasarımında kullanıcıların daha az çabayla işlem yapmalarını
sağlayarak verimliliklerini arttırmak önemlidir [3]. Bu çalışmada elde edilen bulgular,
310
yeni tasarımları kullanan katılımcıların daha az çabayla veri giriş işlemlerini
gerçekleştirdiğini göstermektedir. Form alanlarına yönelik tasarım prensiplerinin belir-
lendiği bir çalışmada [5], form ekranında ana işlem düğmesine ek olarak başka
düğmeler de kullanılacaksa, kullanıcının yanlışlıkla tıklamasını önlemek amacıyla, ana
düğmenin sağ tarafında olması ve görsel olarak temel işlem düğmesine belirgin
uzaklıkta olması gereğinden bahsedilmektedir. Form tasarımına yönelik tavsiyelerin
verildiği başka bir çalışmada [9] ise temel işlem düğmeleri ön planda tutulurken, diğer
ek düğmelerin görsel olarak daha az öne çıkarılması gereğinden bahsedilmektedir. Ben-
zer şekilde bu çalışmada da, yeni tasarımlarda, katılımcıların temel işlemleri
gerçekleştireceği düğmeler görsel olarak daha ön plana çıkarılırken, diğer ek düğmeler
geri planda tutulmuştur. Bu da katılımcıların hata yapmalarını önlemiş ve temel işlem-
lere daha fazla yoğunlaşmalarını sağlamıştır.
Kullanıcı alışkanlıkları ekran tasarımında belirleyici olan faktörlerin başında
gelmektedir. Kullanıcılar veri giriş ekranlarında, işlemi bitirmek için ilgili düğmeyi fark
etmek, bulmak ve işlem yapmak için fazla çaba harcamamalıdırlar. Bu sebeple bu tür
ekranlarda birincil/ikincil düğme uygulamasının kullanımı yaygınlaşmalıdır. İnsan
bilgisayar etkileşimi ve özellikle kullanıcı deneyimi bağlamı içerisinde, ekran
tasarımında görsel ve estetik tasarımların kullanılabilirlikle ilişkisinden dolayı öncelikli
konulardan olmaktadır [8]. Birincil/ikincil düğme uygulamalarında, kullanıcıların
ekranda öncelikli olarak yapacağı işlem daha belirgin ve ön planda olacak şekilde, daha
az sıklıkla yapması beklenen işlem ise daha arka planda olacak şekilde tasarlanır.
Böylelikle, kullanıcıların ilgili düğmeyi daha hızlı ve kolay fark etmeleri sağlanırken,
ekranda harcayacakları çaba da daha az olmaktadır.
Bu çalışmadaki bulgular, değerlendirmesi yapılan her iki kamu internet sitesinin de
mevcut sisteme giriş ekranlarında kullanıcıların giriş düğmelerini fark etmek, bulmak
ve düğmeye tıklamak için daha fazla çaba harcadığını ortaya koymaktadır. Çalışma
esnasında elde edilen bulgular ve katılımcı görüşleri de, bu durumu doğrulamaktadır.
Zira form tasarımında birincil/ikincil düğme kullanımı, kullanıcı performansını arttıran
önemli uygulamalardan birisidir. Dolayısıyla, sisteme giriş ekranlarında birincil/ikincil
düğme kullanımına yönelik tasarım prensiplerinden faydalanılması, katılımcıların
sadece performanslarını değil, siteye yönelik memnuniyetlerini ve kullanıcı deneyim-
lerini de iyileştirmiş olacaktır. Değerlendirmesi yapılan siteler gibi milyonlarca
kullanıcısının bulunduğu büyük internet sitelerinde yaşanabilecek saniyelik verim
kayıplarının toplamda büyük kayıplara neden olabileceği unutulmamalıdır.
Form tasarımda birincil düğme kullanımı sonucunda kullanıcıların temel işlem
düğmesini kolaylıkla fark edebilmesinin sağlanması için ilgili düğmelerin tasarımda
bariz olarak ön plana çıkarılması istenmektedir. Bu durum kullanıcıların birincil
düğmeleleri daha erken ve kolay şekilde bulmalarını sağlayacaktır. Ancak buna ragmen
geliştirilen pek çok form tasarımında, birincil/ikincil düğme kullanımına yönelik bir
iyileştirme yapılması tercih edilmemektedir. Bu çalışmanın da temel amacı bi-
rincil/ikincil düğme kullanımının tasarımdaki etkisini deneysel olarak ortaya çıkarmak
ve ekran tasarımcılarına bu konuda yol göstermektir.
311
5 Kaynakça
1. Alton, N.T., Rinn, C., Summers, K., Straub, K. “Using eye-tracking and form completion
data to optimize form instructions”. IEEE International Professional Communication Con-
ference, s. 1-7, Pittsburgh, USA, 2014.
2. Jarrett, C., Bergstrom, J.R. “Forms and surveys”. In: Bergstrom, J.R., Schall, J.A. (eds.) Eye
Tracking in User Experience Design, s. 111–137. Morgan Kaufmann, Waltham, 2014.
3. Karousos, N., Katsanos, C., Tselios, N., Xenos, M. “Effortless tool-based evaluation of web
form filling tasks using keystroke level model and fitts law”. CHI, s. 1851-1856, Paris,
Fransa, 2013.
4. Linderman, M., Fried, J. “Defensive design for the web: How to improve error messages,
help, forms, and other crisis points”. New Riders Publishing, Thousand Oaks, Calif, USA,
2004.
5. Seckler, M., Heinz, S., Bargas-Avila, J.A., Opwis, K., Tuch, A.N. “Designing Usable Web
Forms - empirical evaluation of web form improvement guidelines”. CHI, s. 1275-1284,
Toronto, Canada, 2014.
6. Strohl, J., Gonzales, C., Sauser, J., Montazeri, S., Griepentrog, B. “Creating forms and dis-
closures that work: using eye tracking to improve the user experience”. 9th International
Conference on Universal Access in Human-Computer Interaction, s. 121-131, Los Angeles,
USA, 2015.
7. Thompson, S., Torabi, T. “A process improvement approach to improve web form design
and usability”. 18th International Workshop on Database and Expert Systems Applications,
s. 570-574, Regensburg, Germany, 2007.
8. Tuch, A.N., Roth, S.P., Hornbaek, K., Opwis, K., Bargas-Avila, J.A. “Is beautiful really
usable? Toward understanding the relation between usability, aesthetics, and affect in HCI”.
Computers in Human Behavior, 28, s. 1596-1607, 2012.
9. Whitenton, K. “Website forms usability: Top 10 recommendations”.
https://www.nngroup.com/articles/web-form-design/, Haber Tarihi: 1 Mayıs 2016.
10. Wroblewski, L. “Web form design: Filling in the blanks”. Rosenfeld Media, 2008.
312