=Paper=
{{Paper
|id=Vol-1980/UYMS17_paper_4
|storemode=property
|title=Bankamatiklerde Para Cekme Algoritmalari ve Uygulama Ornegi(Withdrawal Algorithms in Cashomats and Application Example)
|pdfUrl=https://ceur-ws.org/Vol-1980/UYMS17_paper_4.pdf
|volume=Vol-1980
|authors=Koray Kirdinli
|dblpUrl=https://dblp.org/rec/conf/uyms/Kirdinli17
}}
==Bankamatiklerde Para Cekme Algoritmalari ve Uygulama Ornegi(Withdrawal Algorithms in Cashomats and Application Example)==
https://ceur-ws.org/Vol-1980/UYMS17_paper_4.pdf
Bankamatiklerde Para Çekme Algoritmaları ve
Uygulama Örneği
Koray Kırdinli1
1
Kuveyt Türk Katılım Bankası AR-GE Merkezi, Kocaeli, Türkiye
koray.kirdinli@kuveytturk.com.tr.
Özet. Bu makale bir bankaya ait bankamatiklerin para çekme algoritmalarının
verimliliklerini incelemeyi amaçlamaktadır. Para çekme algoritmaları, toplam
paranın hangi banknot tipinden kaçar adet verileceğini hesaplayan
algoritmalardır. Günümüzde, dünyada ve Türkiye’de bankalar arasında çok
büyük rekabet yaşanmaktadır. Bir taraftan rekabetten dolayı bankaların kar
payları düşmekte, diğer taraftan da bankalar büyümek için daha fazla kazanmak
durumundadırlar. Maliyetleri düşürmek ancak verimlilik artırmakla mümkün
olmaktadır. Bankamatiklerin verimliliğini artırmak bankalar için kritik hale
gelmektedir çünkü bu cihazların ikmal maliyetleri hiç de az değildir. Bu yüzden
bu makalede verimliliği artırmak adına bankamatiklerde kullanılan para çekme
algoritmalarının farklı kanallara ve müşteri eğilimlerine göre değişebilir olması
savunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Bankamatik, ATM, XTM, Para Çekme Algoritmaları
Withdrawal Algorithms in Cashomats and
Application Example
Koray Kırdinli1
1
Kuveyt Turk Participation Bank R&D Center, Kocaeli, Turkey
koray.kirdinli@kuveytturk.com.tr.
Abstract. This paper proposes to analyze the efficiency of cash withdrawal
algorithms for a bank’s cash machines. Withdrawal algorithms calculate how
many pieces of the total money will be given from each banknote types.
Nowadays, there is a fierce competition between commercial banks in the world
and also in Turkey. On one hand the profit margins are shrinking. On the other
hand, banks should increase their revenues to grow. Efficiency should be
increased in order to reduce costs. The efficiency of a cash machine is important
for a bank because there is considerable operational cost of supplying money to
these machines. In this work, it is emphasized that the withdrawal algorithm
should be changeable according to customer tendencies and different channels to
increase efficiency.
Keywords: Cashomat, ATM, XTM, Withdrawal Algorithms
36
1 Giriş
1990’lı yıllardan itibaren teknolojinin hayatımıza daha çok nüfuz etmesiyle birlikte
bankacılık sektörü de teknolojiye adapte olmaya başlamıştır. Bu adaptasyon ile birlikte
ATM, internet şube, mobil şube, çağrı merkezi gibi alternatif dağıtım kanalları ortaya
çıkmıştır. Alternatif dağıtım kanallarının gelişmesi ile birlikte operasyonel maliyetler ve
alınan işlem komisyonları da azalmıştır. Bununla birlikte müşteriler bu kanallar ile
zamandan tasarruf etmektedirler. Müşteriler şubelere gitmeden birçok işlemlerini bu
kanallardan yapabilir hale gelmişlerdir. Rekabetin hızlı bir şekilde arttığı bankacılık
sektöründe alternatif dağıtım kanallarının etkin kullanılması müşteri
sadâkatini sağlamak için kritik hale gelmiştir [1].
Alternatif dağıtım kanallarının en eskisi bankamatiklerdir denilebilir. Amerika’da ilk
defa 1960’lı yıllarda kullanılmaya başlanan ATM uygulaması Türkiye’ye 1988 yılında İş
Bankası tarafından getirilmiştir [7]. Bu tarihten sonra tüm bankalar tarafından kullanımı
yaygınlaşmaya başlamıştır ve zaman içerisinde kullanılan işlem kümesi genişlemiştir.
Bugüne geldiğimizde ise önceden şubeden yapılmak zorunda olunan birçok işlem
bankamatiklerden yapılabilir hale gelmiştir. Bankalar arası Kart Merkezi (BKM)
verilerine göre 2016 Eylül ayı itibari ile Türkiye’de toplam 48.197 bankamatik,
114.735.756 banka kartı ve 57.741.765 kredi kartı bulunmaktadır [2]. Bankamatiklerden
yapılan işlemler ve bankamatik sayıları çoğaldıkça bankamatikleri daha verimli
kullanmak ve operasyonel maliyetlerini azaltmak bankalar için kritik hale gelmiştir.
Bankamatiklerdeki para çekme sırasında kullanılan para çekme algoritmaları, toplam
paranın hangi banknot tipinden kaçar adet verileceğini belirlemektedirler.
Bankamatiklerde genellikle beş farklı türde kaset bulunmaktadır ve her bir kasete
istenilen banknot türleri yerleştirilmektedir. Müşteri bankamatikten para çekmek istediği
zaman öncelikle tutar girişi yapmakta ve ardından ATM bankanın tercih ettiği
algoritmaya göre müşteriye banknotları sunmaktadır. Bu banknotların verimli bir şekilde
kullanılması bankamatiğin kullanılabilirliğini artırmaktadır. Bankamatik kasetleri ne
kadar geç boşalırsa, operasyonel maliyet o kadar azalmış olmaktadır. Bankamatik
kasetleri boşaldığında hizmete kapandığı için cihaza para yüklemek için ikmal
yapılmaktadır. Yapılan her bir ikmal ise bankaya maliyet olarak yansımaktadır.
Bazı müşteriler yüksek tutarlar çekmekte ve ellerine daha az sayıda banknotun geçmesini
istemekte, bazı müşteriler ise daha küçük banknotlar çekmekte ve ellerine çeşitli
banknotlardan eşit sayıda geçmesini istemektedirler. Örneğin 2000 TL para çeken bir
müşteri eline 200 tane 10 TL geçmesini istememekte, genellikle 100’lük veya 200’lük
banknotlar halinde parayı almak istemektedir. Birçok ATM üreticisi tek seferde
maksimum 300 adet banknot verebilmektedir. Banknot adedi arttıkça para sıkışma
ihtimali de artmaktadır. Bankamatikte paranın hızlı tükenmesini önlemek operasyonel
maliyetleri azaltırken, müşteri memnuniyetini de artırmaktadır. Bu sebeple para çekme
algoritmalarının etkin ve müşteriye göre kullanımı kritik hale gelmektedir.
37
2 İkmal Maliyeti
ATM (Automated Teller Machine)’ler genelde 3000 TL ‘ye kadar olan tutarları çekmek
için daha uygundur. Diğer taraftan patenti Kuveyt Türk’e ait olan XTM (eXtreme
Transaction Machine) cihazları kartlı menüsünden düşük tutarlı para çekmek isteyen
müşterilere hitap ederken, görüntülü görüşme ile daha yüksek tutarlı (3000 TL üstü) para
çekmek isteyen müşterilere hitap etmektedir. XTM cihazları bu anlamda müşterilere yeni
nesil bir bankacılık deneyimi sunmaktadır [3].
Kuveyt Türk bankasının bankamatiklerine baktığımızda 2016 yılı sonu itibari ile 576
ATM ve 37 XTM cihazı bulunmaktadır. 576 Adet ATM’nin 73 adedi ise şube dışıdır ve
bu cihazlar için fazladan ikmal maliyeti oluşmaktadır [4]. Bankamatik nakit yönetimi,
sahada zırhlı bir araç vasıtasıyla ekipler tarafından gerçekleştirildiği için yüksek maliyetli
bir operasyondur [6]. Tablo 1 ‘de 521 bankamatiğin örnek aylık planlı ve plansız ikmal
birim ve toplam fiyatları gösterilmiştir. Tüm şube dışı bankamatiklerin ikmal maliyeti ise
aylık ortalama 29,162.72 TL’dir.
Tablo 1. Örnek Aylık İkmal Maliyet Toplamı
3 Para Çekme Algoritmaları
Bankamatiklerde para çekme sırasında hangi kasetten kaçar adet banknot verileceğine
kullanılan para çekme algoritması karar vermektedir. Bu algoritmalara XFS (Extensions
for Financial Services) CEN/ISSS (European Committee for Standardization/Information
Society Standardization System) standartlarında yer verilmiştir. Para çekme için birçok
algoritma mevcuttur fakat tüm ATM üreticileri için standart olarak önceden tanımlı 3
adet algoritma vardır. Bu algoritmanın çeşitli avantajları ve dezavantajları
olabilmektedir. Bir algoritma ile yüksek tutarlı para çekenlere daha az banknot
verebilirken, diğer bir algoritma ile tüm kasetleri daha orantılı bir şekilde boşaltmak
mümkün olmaktadır. Diğer taraftan da bazı algoritmalar daha uygun değer sonuç aradığı
için daha yavaşken, bazıları ilk bulduğu çözümü uyguladığı
için daha hızlı olabilmektedir [5].
3.1 Minimum Banknot Algoritması:
Bu algoritma istenilen tutarı en az sayıda banknot ile vermeye çalışmaktadır. En büyük
banknottan başlayarak istenilen tutarı tamamlar. 10, 20, 50 ve 100’lük kasetleri olan bir
38
bankamatik düşünülecek olursa; her banknottan 100’er adet varsa ve 1000 TL çekilmek
istenirse bu algoritma ile tüm banknotları 100’lük kasetten verecektir.
3.2 Tüm Kasetleri Eşit Bitirme Algoritması
Bu algoritma ile tüm kasetlerin mümkün olduğunca aynı anda bitirilmesi
hedeflenmektedir. Her banknottan 100’er adet varsa ve 1000 TL çekilmek istenirse bu
algoritma ile 5 tane 10’luk, 5 tane 20’lik, 5 tane 50’lik ve 6 tane 100’lük banknot
verecektir.
3.3 Maksimum Banknot Algoritması:
Bu algoritma ile maksimum çeşitlilikte banknot verilmesi hedeflenmektedir. Öncelikle
her banknottan birer adet vermeye çalışmakta ve geri kalanını da en yüksek
banknotlardan tamamlamaya çalışmaktadır.
Tablo 2 ’de değişik banknot adetleri ile farklı tutarlarda para çekme algoritmaların nasıl
sonuç ürettikleri gösterilmiştir. Örneğin, kasetlerde her banknottan yüzer adet olduğu
durumda 1000 TL çekilmek istenmiştir. 3 algoritma 1000 TL için farklı çıktı
üretmişlerdir. Minimum banknot algoritması kullanıldığında 100’lük banknottan 10 tane
verirken, tüm kasetleri eşit bitirme algoritması kullanıldığında 10’luktan 5, 20’likten 5,
50’likten 5 ve 100’lükten 6 adet banknot vermiştir.
Tablo 2. Algoritmaya Göre Banknot Dağılım Tablosu.
Para Çekme Algoritması TUTAR 10 20 50 100
Mevcut Banknot Adetleri 100 100 100 100
1 - Minimum Banknot 1000 0 0 0 10
2 - Tüm Kasetleri Eşit Bitirme Algoritması 1000 5 5 5 6
3 - Maksimum Banknot Algoritması 1000 1 2 1 9
Mevcut Banknot Adetleri 50 50 100 100
1 - Minimum Banknot 590 0 2 1 5
2 - Tüm Kasetleri Eşit Bitirme Algoritması 590 3 3 4 3
3 - Maksimum Banknot Algoritması 590 2 1 1 5
Mevcut Banknot Adetleri 100 100 10 10
1 - Minimum Banknot 1100 0 0 2 10
2 - Tüm Kasetleri Eşit Bitirme Algoritması 1100 6 7 6 6
3 - Maksimum Banknot Algoritması 1100 1 2 1 10
4 Müşteri Para Çekme Eğilimleri
Kuveyt Türk incelememizde 3 farklı kanalda yıllık olarak müşterilerin para çekme
eğilimleri incelenmiştir. ATM kanalından bir yıl içerisinde tek seferde en çok 100 TL,
39
XTM kanalından 50 TL, XTM görüntülü görüşme kanalından ise 15000 TL para
çekildiğini gözlemlenmiştir. Bu sonuç bize her kanal için farklı bir yaklaşıma ihtiyaç
duyulduğunu göstermektedir.
ATM kanalından bir yıl içerisinde tek seferde çekilen tutarların orta noktası alındığında
yaklaşık 250 rakamı elde edilmiştir. Bu durumda 250 TL den büyük olan işlemler yüksek
tutarlı olarak gruplanmıştır ve bu müşteri grubuna 1 numaralı minimum banknot
algoritması kullanılması öngörülmüştür. 250 TL’den küçük tutarlar için ise 2 numaralı
tüm kasetleri eşit bitirme algoritması kullanılması öngörülmüştür.
1200000
1000000
800000
600000
400000
200000
0
100
50
1000
500
20
250
1500
200
10
2000
300
150
30
1300
400
40
3000
600
80
60
70
700
800
90
1200
350
120
900
Şekil 1. 2016 Yılı Kuveyt Türk ATM’lerinden Tek Seferde Çekilen Tutar Adetleri
XTM kanalından bir yıl içerisinde tek seferde çekilen tüm tutarların orta noktası
alındığında yaklaşık 450 rakamını elde edilmiştir. Bu durumda 450 TL’den büyük olan
işlemler yüksek tutarlı olarak gruplanmıştır ve bu müşteri grubuna 1 numaralı minimum
banknot algoritması kullanılması öngörülmüştür. 450 TL’den küçük tutarlar için ise 2
numaralı tüm kasetleri eşit bitirme algoritması kullanılması öngörülmüştür.
40
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Şekil 2. 2016 Yılı İtibari İle Kuveyt Türk XTM Menüden Tek Seferde Çekilen Tutar Adetleri
XTM görüntülü görüşme kanalından bir yıl içerisinde tek seferde çekilen tüm tutarların
orta noktası alındığında yaklaşık 2500 rakamı elde edilmiştir. Bu durumda 2500 TL den
büyük olan işlemler yüksek tutarlı olarak gruplanmıştır ve bu müşteri grubuna 1 numaralı
minimum banknot algoritması kullanılması öngörülmüştür. 2500 TL den küçük tutarlar
için ise 2 numaralı tüm kasetleri eşit bitirme algoritması kullanılması öngörülmüştür.
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Şekil 3. 2016 Yılı İtibari İle Kuveyt Türk XTM Görüntülü Görüşme İle Tek Seferde Çekilen Tutar Adetleri.
41
Her kanal için tutarların medyanı; tüm tutarlar küçükten büyüğe sıralanıp ortadaki değer
alınarak hesaplanmıştır. Tablo 3’te Tüm kanallara ait medyan hesaplama tablosu
verilmiştir. Tabloyu elde edebilmek için kanallardan yapılan tutar temel tabanlı işlem
adetleri dikkate alınmıştır. ATM için en çok çekilen 28 tutar, XTM için en çok çekilen
37 tutar, XTM görüntülü görüşme kanalı için en çok çekilen 40 tutar veri kümesine
eklenmiştir. 28, 37 ve 40 rakamları tutar ağırlıkları göz önüne alınıp yorumlanarak elde
edilmiştir.
Tablo 3. ATM Medyan Hesaplama Tablosu
Müşterilerden gelen şikâyetler değerlendirildiğinde her kanaldan yapılan işlemlere göre
müşterilerin istemiş olduğu banknot türlerinin değişkenlik gösterdiği gözlemlenmiştir.
Bu algoritmaları kullanma kararını alırken müşterilerden gelen geri bildirimler de
dikkate alınmıştır. Bu kapsamda tüm kanallar için ideal tutarlar tespit edilip, bu
tutarların üzerindeki işlemler için 1 numaralı minimum banknot algoritması
kullanılması, bu tutarın altındaki işlemler için 2 numaralı tüm kasetleri eşit bitirme
algoritması kullanılması uygun görülmüştür. Yüksek tutarlarda 1 numaralı algoritmanın
kullanılma amacı büyük tutarları daha az banknot ile verebilmek ve dolayısı ile para
sıkışmalarını azaltmaktır. ATM cihazlarını maksimum süre kullanılabilir durumda
42
tutmak için teoride tüm kasetlerin aynı anda bitmesi gerekir, bunu sağlamak için düşük
tutarlarda 2 numaralı algoritma kullanılmıştır.
Sonuç ve Öneriler
Yapılan araştırmaya göre müşteri eğilimleri incelendiğinde ve kullanıcı deneyimleri göz
önüne alındığında yüksek tutar çeken müşterilerin daha az çeşit banknot almak
istedikleri, düşük tutarlı para çekenlerin ise daha çok çeşit banknot almak istedikleri
ortaya çıkmıştır. Bir taraftan müşteriyi memnun ederken diğer taraftan da operasyonel
maliyeti artırmamak gerekmektedir. Bu yüzden bu çalışma ile kanal ve tutara göre
değişken para algoritmasının en uygun şekilde kullanılması amaçlanmıştır.
Bu araşırmada bizi en çok kısıtlayan müşteri memnuniyetini artırmaya çalışırken aynı
anda operasyonel maliyeti düşürmeye çalışmak olmuştur. Müşteriye istediği banknotları
verebilmek için operasyonel maliyetlerin artmasına izin verilmemeliydi. Bunu sağlamak
için müşteri eğilimleri incelenerek en uygun değerler hesaplanmıştır.
Bazı müşteriler hangi banknotlardan kaçar adet olacağına kendisi karar vermek
isteyebiliyor fakat bu işlem süresini uzatacağı ve bazı kasetlerin daha çabuk bitmesi riski
oluşturduğu için uygun görülmemiştir.
Farklı kanallara göre müşteri tutar eğilimleri değiştiği için ATM ve XTM’lerde farklı
banknot kasetleri kullanılması olasıdır. Tutarlar incelendiğinde ATM’ler için 10-20-50-
100‘lük kasetler daha verimli iken, XTM’ler için 10-20-50-200 daha verimli olduğu
düşünülmüştür. XTM’lere 200’lük kaset koyulması bu çalışmanın sonucunda
kararlaştırılmıştır.
Şekil 4. Aylık Bazda Yeterli Miktarda Banknot Bulunamama Hatalarının Başarılı İşlemlere Oranları
Tutar ve kanal bazında değişken para çekme algoritmaları bankamatiklerde 2016’nın son
çeyreğinde kullanılmaya başlanmıştır. Şekil 4‘de görüldüğü üzere 2016 Ekim ayından
itibaren gelen hata sayılarında ciddi bir azalma gerçekleşmiştir. 2016 Ekim’den önceki
43
altı ayda banknot yetersizliğinden dolayı alınan hataların gerçek işlemlere oranı yüzde
1,09 iken, 2016 Ekim’den sonraki 6 aylık ortalama yüzde 0,51’lere gerilemiştir. Bu sonuç
da bize hata oranlarında ortalama %50’lik bir kazanç sağlandığını göstermektedir. Hata
oranlarındaki bu azalma direk olarak müşteri memnuniyetini artırıcı etki yaratmıştır.
Plansız yapılan ikmallerin aylık ortalama maliyeti 8,727.4 TL’dir. Araştırmanın
sonucunda ortalama %50 maliyetlerde azalma hesapladığına göre; bu çalışma 2016 Ekim
ayından önce yapılmış olsaydı aylık ortalama 4,368.7 TL’lik bir tasarruf sağlamış
olacaktı.
Sonuç olarak tutar ve kanal bazında değişken para çekme algoritmalarını verimli
kullanarak ikmal maliyetlerinde %50‘lere varan bir azalma sağlanmıştır. Diğer taraftan
da müşteri memnuniyeti artırarak, bununla ilgili gelen çağrı sayısında %20‘lik bir azalma
gerçekleştiği tespit edilmiştir. Bire bir görüşmelerde de müşterilerin durumdan memnun
oldukları gözlemlenmiştir.
Kaynakça
1. Altın, E . Türkiye’de Finans Sektöründe E-İş ve Alternatif Dağıtım Kanallarının Gelişimi
ve Etkileri, Kadir Has Üniversitesi, İşletme ABD Yüksek Lisans Tezi İstanbul, 2006.
2. “Bankalararası Kart Merkezi Resmi Web Sitesi”, (2016) http://bkm.com.tr/pos-atm-
kart-sayilari/, Mart 2017.
3. Gündebahar, M., Khalilov, M. K. , XTM: An Alternative Delivery Channel in Turkish
Banking Sector, “International Conference on Asia Pacific Business Innovation and
Technology Management”, 2012.
4. “Kuveyt Türk Resmi Web Sitesi”, http://www.kuveytturk.com.tr/erisim-
noktalarimiz.aspx, Mart 2017.
5. “Extensions for Financial Services (XFS) interface specification”, Part 5: Cash
Dispenser Device Class Interface Programmer's Reference, 2011.
6. Çelik T.Y., Doğan, E., Sancı E., Türeci H., Köksalan, M., Gürel S. . Bankaların Kasalarının
Nakit Yönetimi, Endüstri Mühendisliği Dergisi Cilt: 24 Sayı: 3-4 Sayfa: 16-28, 2015.
7. Işın F.B., Teknoloji Araçlarının Bankacılık Sektöründe Uygulanabilirliği ve
Türkiye’deki Bu Doğrultudaki Bankacılık Uygulamalarının Değerlendirilmesi, İktisadi
ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 20 Sayı: 2, Eylül 2006.
8. Savaş, Ö. Molu, F. Atlı, M. Yazıcı, H. Bankacılık Sektöründe Kullanıcı Deneyimi
Araştırması: Dijital Şube, XTM , “Akademik Bilişim Bildiri 106”, 2014.
44