=Paper=
{{Paper
|id=Vol-1980/UYMS17_paper_7
|storemode=property
|title=Yazilim Muhendisligi Arastirmalarina Oz Cerceve Yaklasimi (An Essence Framework Approach to Software Engineering Research)
|pdfUrl=https://ceur-ws.org/Vol-1980/UYMS17_paper_7.pdf
|volume=Vol-1980
|authors=Murat Pasa Uysal,Gorkem Giray
|dblpUrl=https://dblp.org/rec/conf/uyms/UysalG17
}}
==Yazilim Muhendisligi Arastirmalarina Oz Cerceve Yaklasimi (An Essence Framework Approach to Software Engineering Research)==
https://ceur-ws.org/Vol-1980/UYMS17_paper_7.pdf
Yazılım Mühendisliği Araştırmalarına Öz Çerçeve
Yaklaşımı
Murat Paşa Uysal1, Görkem Giray2
1
Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü, Başkent Üniversitesi, Ankara, Türkiye
muysal@baskent.edu.tr
2
Bağımsız Araştırmacı, İzmir, Türkiye
gorkemgiray@gmail.com
Özet. Yazılım Mühendisliği (YM) alanında tasarlanan ya da gerçekleştirilen bi-
limsel çalışmaların çeşitli boyutlar ve değişkenler açısından ortak bir temelde
karşılaştırılmalarının, bilimsel alana olduğu kadar endüstriye de önemli katkıları
olabileceği düşünülmektedir. Çalışmamızda, Öz Çerçeve (ÖÇ) (Essence Fra-
mework) Tabanlı Araştırma Tasarımı ve Değerlendirme Modeli (ÖÇTATDM)
geliştirilmiş ve bu model YM’deki deneysel bir araştırmanın çözümlemesinde
kullanılmıştır. Araştırmamız, Sistematik Tarama (ST) ve Nitel Araştırma Yön-
temleri kullanılarak aşamalı olarak yürütülmüştür. Birinci aşamada, ST ile YM
alanındaki bilimsel çalışmalara ulaşılmış ve ikinci aşamada ÖÇTATDM gelişti-
rilmiştir. Üçüncü aşamada, geliştirilen model kullanılarak çevik yazılım geliştir-
meyle ilgili deneysel bir YM araştırması modellenmiştir. Yer ve kapsam sınırlı-
lığından dolayı bazı çözümlemeler çalışma dışında tutulmuş ve gelecekteki ça-
lışmalara bırakılmıştır. İlk izlenimlerimiz, ÖÇ’nin YM araştırma alanı ve en-
düstri arasında bir köprü görevini görebileceği gibi aynı zamanda öteden beri dile
getirilen kuram ve uygulama arasındaki temel sorunlara da ışık tutabileceği yö-
nündedir.
Anahtar Kelimeler: Yazılım mühendisliği, Araştırma yöntemi, Öz Çerçeve
(Essence Framework)
An Essence Framework Approach to Software
Engineering Research
Abstract. It is thought that the comparison of studies designed and conducted in
the research field of Software Engineering (SE) on a common basis in terms of
various dimensions and variables may bring important contributions to the indus-
try as much as to the scientific world. In this study, therefore, we develop an
Essence Framework-based Research Design and Evaluation Model
(EFBRDEM), and then apply this model to the evaluation of an empirical re-
search in SE. Our study is conducted according to the guidelines of Systematic
Review and Qualitative Research. At first, we systematically review the related
504
literature, and then develop the EFBRDEM. Finally, an empirical research on
agile SE methods is modeled using the EFBRDEM. The first impressions are
such that the proposed model can serve as a bridge between the research field and
the industry as well as it can shed light on long-standing fundamental problems
between the theory and SE practices.
Keywords: Software Engineering, Research Method, Essence Framework
1 Giriş
Yapılan araştırmalar, yeni ve özgün bir yazılım ürününün yaygın olarak kullanımı ve
kabulü için kavramsal tasarım, daha sonra temel araştırma, ürün geliştirme vb. bir dizi
aşamalardan geçirilmesi gerektiğini göstermekte ve süreç uzun yıllara yayılabilmekte-
dir [1, 2]. Bu kapsamda, yazılım mühendisliği (YM) araştırmaları ile endüstrideki uy-
gulamalar arasındaki bağın güçlendirilmesi amacıyla çeşitli çalışmalar ortaya konul-
muştur [3]. Çalışmalarda, YM alanındaki araştırmacılar ve uygulayıcılar ortak bir çer-
çevede bir araya getirilmeye çalışılarak yazılım geliştirme süreçlerindeki verimliliğin
ve etkinliğin artırılması hedeflenmektedir [4]. Bu sürecin önemli bir boyutunu doğal
olarak YM araştırma alanı oluşturmaktadır. Konuyla ilgili yapılan literatür araştırmaları
ve çeşitli çalışmalar [5, 6], YM endüstri uygulamaları ile bilimsel araştırma projelerinin
bütünleştirilmesi ve işbirliğinin sağlanabilmesi için her iki alanda önemli mesafelerin
kat edilmesi gerektiğini göstermektedir [7].
Yazılım, hem süreç hem de ürün kapsamında ele alındığında insan, teknoloji ve sü-
reç bileşenlerinden oluşan sosyo-teknik bir yapıdır. Diğer mühendislik disiplinlerinin
aksine aynı takım, aynı yazılım geliştirme yöntemi, araç ve teknikler kullanarak aynı
sonucu almak her zaman mümkün olmayabilmektedir. Çeşitli nedenlerden dolayı (pro-
jenin iptali, gecikmesi, bütçe aşımı vb.) her yıl çok sayıda yazılım projesi başarısızlıkla
sonuçlanırken büyük kaynaklar israf edilmekte ve bu konuya çeşitli raporlarda değinil-
mektedir [14]. Ancak, söz konusu duruma kalıcı çözümler getirebilmek, endüstri ve
araştırma alanını bütünleştirebilmek yine kaliteli bilimsel çalışmalarla mümkün olabi-
lecektir. Ayrıca, YM alanındaki bilimsel çalışmalara ait sonuçların mümkün olduğu
kadar genellemesi ve araştırma problemlerinin de gerçek hayat yazılım problemleriyle
örtüşmesi beklenmektedir. Bunun ise YM’deki bilimsel çalışmaların, (a) birbirlerini ta-
mamlaması ve (b) bu araştırmaların içerdikleri yazılım geliştirme yöntemleri, uygula-
malar, araçlar, olgunluk düzeyi vb. değişkenler açısından karşılaştırılmasıyla mümkün
olacağı düşünülmektedir. Bu durum, özellikle yazılım geliştirme problemlerini içeren
bilimsel araştırmaların, ortak bir temelde formal yöntemler kullanılarak gösterimini,
modellenmesini ve çözümlemesini sağlayacak yeni yaklaşımları gerektirmektedir.
Söz konusu probleme çözüm olarak önerilen çalışmalardan birisi de SEMAT
(Software Engineering Method and Theory) girişimi ve organizasyonu tarafından ge-
liştirilen Öz Çerçeve’dir (ÖÇ) (Essence Framework) [3]. YM literatürü incelendiğinde,
ÖÇ ile YM’deki araştırma yaklaşımlarıyla ilişkili ve yukarıda bahsedilen problemlere
çözüm arayan çalışmaların sınırlı olduğu gözlenmektedir [15]. Bu amaçla çalışma-
mızda, Öz Çerçeve Tabanlı Araştırma Tasarımı ve Değerlendirme Modeli
505
(ÖÇTATDM) geliştirilmiş ve bu model YM’deki deneysel bir araştırmanın modellen-
mesinde kullanılmıştır. Çalışmamızın YM araştırma alanına olan katkılarını aşağıdaki
gibi sıralamak mümkündür:
(a) YM alanındaki bilimsel çalışmaların ortak bir çerçevede modellenmesine, ta-
sarımına ve değerlendirilmesine olanak tanıyacak bir modelin geliştirilmesi,
(b) Söz konusu modelin, deneysel ve özellikle çevik yazılım geliştirmeyi içeren
araştırmalara uygulanması sonucunda, gelecekteki YM bilimsel araştırmalarının çok
boyutlu çözümlemesini sağlayacak bir girişimi başlatmasıdır.
Bildirinin sonraki bölümlerini, çalışmanın kuramsal temeli, araştırma yöntemi ve
geliştirilen modele ilişkin uygulama oluşturmaktadır.
2 Öz Çerçeve (Essence Framework)
ÖÇ ile yazılım geliştirmede kullanılan yöntemler ve uygulamalar, kavramsal olarak bir
çekirdek içerisinde formal biçimde ele alınmakta, kendine özgü alan bağımlı görsel ve
metin tipi bir dil ve kavramsal yapılarla ortak bir temelde bütünleştirilmektedir [6].
Böylece, (a) YM çalışma alanındaki araştırmalar ve endüstri uygulamaları arasındaki
uyumsuzluğun giderilmesi, (b) çevik yaklaşım doğrultusunda yazılım geliştirme yön-
temlerinin ve uygulamalarının dinamik yapıda oluşturulması, (c) yazılım süreçlerinin
sağlıklı bir şekilde izlenmesi ve (d) YM yöntemlerinin ve uygulamalarının ortak bir
temelde bütünleştirilmesine olanak tanınması hedeflenmektedir [18].
Müşteri
< sağlar
Fırsat (F) Paydaşlar (P)
değerlendirmek için düzenlenir >
odaklanır>
kullanır >
Çözüm
< karşılar
İhtiyaçlar (İH) Yazılım Sistemi (YS)
sınırlar ve
geliştirir >
belirler >
< planlar ve gerçekleştirir
İş (İŞ) Takım (T)
Çaba
İş Yapma
Biçimi (İYB)
Yeterlilik (Y)
Şekil 1. Öz Çerçeve Çekirdeğindeki Alfa’lar ([3]’ten uyarlanmıştır)
Şekil 1’de görüldüğü gibi YM bilgi alanı, Çekirdek (Kernel) olarak ifade edilen,
Müşteri (Customer), Çözüm (Solution) ve Çaba’dan (Endeavor) oluşan üç ayrı ilgi alanı
biçiminde organize edilmiştir. Çekirdek’in ana bileşenleri olan Alfa’lar (Alphas), Et-
506
kinlik Uzayları (Activity Spaces) ve Yetkinlikler (Competencies) bu ilgi alanları içeri-
sinde yapılandırılmaktadır. Alfa’lar, her yazılım geliştirme projesinde ele alınması ge-
reken önemli boyutları temsil etmektedir (fırsat, paydaşlar, ihtiyaçlar, yazılım sistemi,
takım, iş yapma biçimi, iş). Alfa’lar aynı zamanda yazılım geliştirme süresince projenin
ilerleme ve gelişimini gösteren faklı seviyedeki durumları (state) içermektedir. Etkinlik
Uzayları ise YM’nin faaliyet tabanlı bir görünümünü sağlayarak yazılım geliştirme et-
kinliklerini ilgi alanlarına göre gruplayarak kümelere ayırmaktadır. Yeterlilikler, YM
etkinliklerinin yerine getirilebilmesi için edinilmesi gereken yetenekleri göstermekte-
dir. Çekirdeği oluşturan Alfa’lar, Etkinlik Uzayları ve Yetkinlikler üç ayrı ilgi alanına
göre sınıflandırılmıştır. ÖÇ ile ilgili detaylı açıklamalar yer kısıtlamasından dolayı bu
bildiride verilememiştir (Bakınız [3]).
3 Yöntem
Bu çalışmanın amacı, YM araştırma alanına yönelik bir Öz Çerçeve Tabanlı Araştırma
Tasarımı ve Değerlendirme Modeli (ÖÇTATDM) geliştirmektir. Bu amaç doğrultu-
sunda araştırmamız, Sistematik Tarama (ST) ve Nitel Araştırma Yöntemleri kullanıla-
rak aşamalı olarak yürütülmüştür. Birinci aşamada, ST ile YM alanındaki bilimsel ça-
lışmalara ulaşılmış, ikinci aşamada ÖÇTATDM geliştirilmiştir. Üçüncü aşamada geliş-
tirilen model kullanılarak çevik yazılım geliştirmeyle ilgili deneysel bir çalışma model-
lenmiştir. Araştırma soruları ve yöntemini içeren araştırmamızın deseni tasarlanırken
Shaw’un [6] YM araştırmaları için önerdiği ölçütler dikkate alınmıştır. Çalışmamızın;
(a) SCI’de taranan makalelere ait çözümleme bilgisini sunması ile (b) ÖÇTATDM ol-
mak üzere iki ana çıktısını bulunmaktadır. Bunlara yönelik araştırma soruları aşağıdaki
gibidir:
AS-1: YM alanında yazılım geliştirme ve değerlendirmesiyle ilgili en çok atıf alan
çalışmalar nelerdir?
AS-2: YM alanındaki bilimsel çalışmalar ortak bir çerçevede nasıl modellenebilir ve
değerlendirilebilir?
Bildirinin bundan sonraki bölümlerini oluşturan birinci ve ikinci aşama AS-1’i,
üçüncü aşama ise AS-2’i cevaplamaya yöneliktir.
3.1 Birinci Aşama: Sistematik Tarama
Veri Toplama. Araştırmaya başlamadan önce çalışmanın sistematikliğini, yansızlığını,
geçerlik ve güvenirliğini sağlamak amacıyla bir tarama protokolü geliştirilmiştir. Bu
protokol, Sistematik Literatür Taramasında (SLT) olduğu gibi detaylı olmasa da araş-
tırma sorularına yönelik arama deyimlerini, yayınların seçim ölçütleri ile bunların ula-
şılan kaynaklara nasıl uygulanacağını, veri depolama ve tasnif yöntemini, kaynaklardan
hangi veri ve bulguların alınacağı ve çalışma takvimini içermiştir [16]. YM ile ilgili
birincil kaynaklara ulaşılmadan önce daha önce gerçekleştirilen benzer tarama çalışma-
larındaki araştırma konusu ve sorularıyla ile ilgili konular incelenmiştir.
Veri Sorgulama ve Kaynaklar. Taranacak veritabanları belirlenirken çalışmanın
amacı, araştırma soruları ve sınırlılıklar dikkate alınmıştır. Buna göre ana kaynak olarak
507
elektronik veritabanları ve arama motoru olarak Scopus’un kullanılması kararlaştırıl-
mıştır. Araştırmacıların daha önceki deneyimleri, diğer arama motorlarıyla uyumlu so-
nuçlar vermesi ve makalelerdeki atıf sayısını güncel olarak sunması bu arama motoru-
nun seçilmesinde dikkate alınan önemli ölçütlerdir. Tarama deyimleri ve operatörleri
kullanılarak oluşturulan tarama cümleleri Tablo 1’de gösterilmiştir.
Tablo 1. Tarama cümleleri
Yazılım Çalışma Alanı Tarama Deyimleri ve Operatörleri
TITLE ("SOFTWARE ANALYSIS") AND SRCTITLE
Cümle-1 (Yazılım Ana-
("SOFTWARE") AND ( LIMIT-TO ( SUBJAREA,"COMP " ) )
lizi)
AND ( LIMIT-TO ( LANGUAGE, "English " ) )
TITLE ("SOFTWARE DEVELOPMENT") AND SRCTITLE
Cümle-2 (Yazılım Ge-
("SOFTWARE") AND ( LIMIT-TO (SUBJAREA,"COMP " ) )
liştirme)
AND ( LIMIT-TO ( LANGUAGE, "English " ) )
TITLE-ABS-KEY ("SOFTWARE DEVELOPMENT") OR TITLE-
Cümle-3 (Yazılım Ana-
ABS-KEY ( "SOFTWARE ANALYSIS" ) AND SRCTITLE
lizi veya Yazılım Geliş-
("SOFTWARE") AND ( LIMIT-TO ( SUBJAREA,"COMP" ) )
tirme)
AND ( LIMIT-TO ( LANGUAGE, "English" )
Birinci tarama cümlesi kullanılarak en çok atıf alan “Yazılım Analizi” ile ilgili 35
çalışma, ikinci tarama cümlesiyle “Yazılım Geliştirme” ile ilgili 200 çalışma belirlen-
miştir. Her iki sorgu sonucunda bazı çalışmaların örtüşmesinin görülmesi üzerine
üçüncü tarama cümlesi kullanılmış, ulaşılan 9835 makale, Şekil 1’de gösterildiği gibi
atıf sayısına göre en yüksekten en düşüğe göre sıralanmıştır.
Şekil 2. Tarama çıktısı ekran görüntüsü
Çalışmaların Seçim Ölçütleri ve Sınıflanması. Tarama sonucunda elde edilen çalış-
malardan ilgili olanlarının araştırmaya dâhil edilmesi veya dışarıda bırakılmasına yö-
nelik ölçütler belirlenmiş, sınıflamalar bunlara göre gerçekleştirilerek yazılım geliş-
508
tirme ile ilgili çalışmalar iki ana başlık altında toplanmıştır. Birinci gruptakiler, çalış-
maların nitelikleri, kullanılan araştırma yöntemleri ve yaklaşımlara göre oluşturulmuş-
tur. İkinci gruptaki çalışmalar ise anahtar kelimeler, dayandıkları kuramlar, yazılım
yöntemi, teknik, teknoloji, model vb. yapıları içermiştir. İncelenen çalışmaların, araş-
tırma sorularıyla ilgi düzeyi, çalışma çıktıları, alana katkısı vb. faktörler birincil çalış-
maların seçimlerine yönelik kararları desteklemiştir. İki araştırmacı toplanan çalışma-
ları incelemiş, araştırmaya dâhil edilip edilmeyeceklerini belirtilen bu ölçütlere göre
karar vermiştir. Buna göre atıf sayısına göre sıralanan ilk 200 çalışma içerisinde, en
yüksek atıf alan (a) “Deneysel Yazılım Geliştirme” ile ilgili 10, (b) “Yazılım Geliştirme
Yöntemi” ile ilgili 5, (c) “Çevik Yazılım Geliştirme “ ile ilgili olarak 25 makale belir-
lenmiştir. Son olarak bu üç ölçütü aynı anda içeren ve en çok atıf alan bir makale [17]
belirlenmiş ve ÖÇTATDM’nin uygulanmasında kullanılmıştır (Tablo 2).
Tablo 2. En çok atıf alan makale
Kaynakça
Makale
Numarası
Pikkarainen, M., Haikara, J., Salo, O., Abrahamsson, P., Still, J, “The
17. impact of agile practices on communication in software development”,
Empirical Software Engineering, 13 (3), 303-337, 2008.
509
3.2 İkinci Aşama: ÖÇ Tabanlı Bilimsel Araştırma Değerlendirme Çerçevesinin
Geliştirilmesi
ÖÇTATDM geliştirilmeden önce yazarlar, ilk olarak YM araştırma alanındaki yazılım
geliştirme yöntemleri ile bunları incelemede kullanılan araştırma yöntemleri, teknikleri
ve araçlarıyla ilgili konuları belirlemeye çalışmışlardır [4]. Bu çalışmaların bir kısmını
deneysel araştırmalar [8, 9], bir bölümünü saha/alan çalışmaları [10], önemli bir gru-
bunu örnek olay yönteminin kullanıldığı araştırmalar [11] ve geri kalanını YM ile ilgili
kuramsal çalışmalar oluşturmaktadır [12]. Bunlar arasında YM araştırmaları ile ilgili
önemli problem sahalarına değinen araştırmalar da ön plana çıkmaktadır. Örneğin
Glass vd., YM araştırma alanının araştırma stratejileri ve yöntemleri açısından dar kap-
samlı olduğunu belirtmekte [13], Stol vd. YM araştırma yöntemleriyle ilgili terminoloji
birliğinin olmadığını ve bu konuda görüş ayrılıklarının bulunduğunu ifade etmektedir
[4]. Örnek Olay Yöntemi, bazı araştırmacılarca araştırma stratejisi olarak ele alınırken
bazıları ise onu araştırma yöntemi olarak nitelemektedir [4]. Kimi çalışmalarda nitel
araştırma yöntemi olarak ele alınırken deneysel yöntem olarak kullanıldığı çalışmaların
da olduğu gözlenmektedir [9]. Dolayısıyla araştırma stratejileri, yöntemleri ve teknik-
leri ile ilgili kavramlar, YM alanında birbirlerinin yerine yanlış kullanılabilen kavram-
lar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Yazılım Mühendisliği Alanındaki Çalışmalar
Bilimsel Araştırma Stratejileri (Nicel, Nitel, Karma), Yöntemler, Teknikler
Diğer Çalışmalar Bilimsel Araştırmalar Endüstri Uygulamaları
Çalışmanın ÖÇ Tabanlı Olarak Kavramsal Modellenmesi
ÖÇ Tabanlı Yazılım Geliştirme ve İyileştirme Bilgi Alanı
Alfa’lar Etkinlik Uzayları Yetkinlikler
• Engi- •
ÖÇ Tanımlamaları ÖÇ Çekirdeği ÖÇ Dili ÖÇ İlkeleri
Şekil 3. Öz Çerçeve Tabanlı Araştırma Tasarımı ve Değerlendirme Modeli
i
Çalışmamızın bu aşamasında ilk olarak [4], [6], [8] ve [9] kaynakları incelenmiştir.
Şekil 3’te gösterildiği gibi YM ile ilgili stratejiler, yöntem ve teknikler, bilimsel araş-
tırmalar ve çalışmalar, ÖÇ’de yer alan kavramlar ve bileşenler kullanılarak modellen-
510
mektedir. Bundaki ana amaç, yazılım endüstrisindeki uygulamaları, akademik ve bi-
limsel çalışmaları ortak bir temel üstünde bütünleştirmektir. İlk olarak YM çalışmaları,
Bilimsel Araştırmalar, Endüstri Uygulamaları ve Diğer Çalışmalar olmak üzere üç ana
grupta toplanmaktadır. Daha sonraki katmanda söz konusu yazılım geliştirme problem-
lerini inceleyen çalışmalar ÖÇ doğrultusunda modellenmektedir. En alt katmanda ise
ÖÇ kendisi ile onu oluşturan temel yapılar ve kavramlar bulunmaktadır. Ayrıca, litera-
türdeki çalışmalardan hareket edilerek bir Deneysel YM Araştırmasında bulunması ge-
reken temel etkinlikler şu şekilde belirlenmiştir: (a) Araştırmanın Tanımlanması, (b)
Araştırmanın Tasarımı, (c) Araştırmanın Yürütülmesi ve Veri Toplama, (d) Analiz, (e)
Bulgular ve Yorumlamadır. Sadece (a), (b) ve (c) etkinlikleri ile bunların içerdiği kav-
ramlar bildirinin sonraki bölümünde incelenmiş, araştırmanın sınırlılıkları dolayısıyla
diğer araştırma etkinlikleri ise sonraki çalışmalara bırakılmıştır.
3.3 Üçüncü Aşama: YM Alanında Deneysel Bir Çalışmanın Değerlendirilmesi
[17]’deki çalışmaya ait araştırmanın ÖÇ tabanlı olarak tanımlanması, tasarımı ve yürü-
tülmesine ait modelleme aşağıdaki bölümlerde açıklanmıştır.
Araştırmanın Tanımlanması ve Tasarımının ÖÇ ile Gösterilmesi. Bu çalışma kap-
samında incelenen araştırma [17], Finlandiya’da güvenlik yazılımları geliştiren F-Se-
cure şirketindeki bir örnek olay uygulamasını içermektedir. Şirket, geleneksel yazılım
geliştirme yöntemlerini bırakarak çevik yöntemlere geçmek, performans ve verimliliği
artırmak ve rekabet avantajını sağlamayı amaçlamaktadır. Söz konusu deneysel çalış-
mada [17], SCRUM ve XP (eXtreme Programming) çevik yazılım geliştirme uygula-
maları kullanılmış farklı iki yazılım geliştirme takımının kendi içindeki iletişimi ile şir-
ketin diğer paydaşları (müşteri, test takımı vd.) arasındaki iletişimi nasıl etkilediği araş-
tırılmıştır. İç iletişim ve dış iletişim çalışmanın bağımsız değişkenlerini oluşturmuştur.
Çevik uygulamaların bilgi transferini olumlu yönde etkilediği ve bunun da yazılım ge-
liştirme süreçlerine katkıda bulunacağı araştırmanın temel kabulünü oluşturmaktadır.
Çok popüler olmalarının yanında, XP’nin yazılım geliştirici, SCRUM’ın ise proje
odaklı olması, yazılım geliştirme sürecine farklı yaklaşımlar benimsemeleri bu yöntem-
lerin araştırma için seçimindeki önemli ölçütlerdir. Yazarlar ayrıca, araştırmanın tasa-
rımına temel teşkil eden Koordinasyon Kuramı, Çevik Uygulama vb. konularla ilgili
kuramsal yapılara ait kavramları sunmuş ve bunların araştırma ile olan bağlantılarını
ortaya koymuşlardır.
Şekil 4’te söz konusu araştırmada yer alan yazılım geliştirme süreciyle ilgili Alfa
bileşenleri, ÖÇ Dilinin grafik söz dizim bileşenleri ile gösterilmiştir. Kullanılan grafik
sembollerin çeşitli dil bilimsel ve kavramsal anlamları olup açıklamalar bu çalışmanın
kapsamı dışında bırakılmıştır. Şekil 4’ü şu şekilde yorumlamak mümkündür: F: Tek-
nolojik gelişmeler ve rekabet ortamı, güvenlik yazılımları geliştiren şirketin çevik yön-
temlere geçişi için gereken durumları oluşturmuş ve fırsatları yaratmıştır. P: Şirket yö-
neticileri ve diğer aktörler bu fırsatı yaratan paydaşlar arasındadır. İH: Yazılım ürünle-
rinin yanında ihtiyaç duyulan diğer bir konu ise seçilecek çevik yöntemlerin takım içi
iç iletişim ve diğer paydaşlar arasındaki dış iletişimi nasıl etkilediğinin belirlenmesidir.
511
YS-1: Güvenlik Sistemleri Yönetim Yazılımı ile YS-2: Mobil Güvenlik Yazılımı araş-
tırma kapsamında geliştirilecek iki yazılım sistemini oluşturmaktadır. T-1: Birinci ya-
zılım takımını ve T-2: İkinci yazılım takımını temsil etmektedir. Çalışmada iş yapma
biçimi (İYB) olarak farklı iki yazılım geliştirme yöntemi benimsenmiştir. Birinci takım
yazılım geliştirirken Scrum’ı, ikinci takım ise Scrum ve XP’nin kendilerine uyarlanmış
biçimini kullanmışlardır. Y: Liderlik ve Yönetim konularında her iki yazılım takımının
sahip olmaları gereken yeterlilikler bulunmaktadır. Ancak, bu durum ilgili makalede
[17] belirtilmemiş olup bu bildirinin yazarları tarafından modele eklenmiştir. İŞ: Her
iki yazılım takımının kullanmış oldukları yönteme göre yapacakları işlerin detaylarıdır.
Müşteri
Çevik uygula- Yönetici, takım
F P
malara geçiş üyesi, müşteri
Çözüm
İH Etkili iç ve dış Ynt. Yazılımı YS-1 YS-2
İletişim Güv. Yazılımı
İŞ İYB T-1 T-2
Çaba
Scrum
Scrum
ve XP
Liderlik Yönetim
Şekil 4. Araştırma bileşenlerinin tanımı ve tasarımının modellenmesi
Araştırmanın Yürütülmesinin ÖÇ ile Gösterilmesi. ÖÇ Tanımlama Dokümanından
[18] faydalanılarak birinci proje takımının kullandığı Scrum etkinlikleri ve bileşenleri
Şekil 5’te örnek olarak gösterilmiştir. Kesikli çizgilerle gösterimi yapılan simgeler bil-
dirinin önceki bölümlerinde bahsedilen ÖÇ Çekirdeğinde bulunan Etkilik Uzaylarını
temsil etmektedir. Yazılım sistemleri bu uzaylarda (müşteri, çözüm ve çaba) yer alan
ÖÇ etkinlikleri ile geliştirilmektedir. Çözüm ilgi alanında sistem geliştirme etkinlikleri
bulunurken, Çaba ilgi alanında ise Scrum’a ait etkinlikler yer almaktadır. Birinci yazı-
lım sistemini YS-1’in sahip olması gereken özellik ve işlevlere ait bilgiler, Alfa İH’nin
bir türü olan “Product Backlog”larda tutulmaktadır. YS-1’in gelişimi her bir “Sprint”
sonunda “Increment” olarak gerçekleştirilmektedir. Çaba ilgi alanındaki Alfa İŞ ise bir-
den çok “sprint”ten oluşmakta ve bunlara ait bilgiler “Sprint Backlog”da bulunmakta-
dır. Alfa T-1 takımının gerçekleştirdiği etkinlikler (“Sprint Planning Meeting”, “Daily
Scrum”, “Sprint Review”, Sprint Retrospective”), “İşe Hazırlık”, “İlerlemeyi İzle” Ta-
kımı Destekle” Alfalarından türetilmiştir (“extend” edilmiştir). Öte yandan, ÖÇ’nin
gösterim gücü hakkında fikir vermek amacıyla da Şekil 5’te yer alan alfa T-1 ile bir
512
Scrum etkinliği, ÖÇ Dilinin Metin Tipi Söz Dizim Kuralları kullanılarak Şekil 6’da
gösterilmiştir.
İH Product backlog Increment YS-1
1 1..*
Çözüm
İhtiyaçları Sistemi şe- Sistemi ge- Sistemi test Sistemi kul-
Sistemi işlet
Anla killendir liştir et lanıma koy
İŞ T-1
1..*
Sprint Sprint backlog Scrum takımı
1
Çaba
Takımı des-
İşe hazırlık İlerlemeyi izle
tekle
Sprint planning Sprint Retro-
Daily Scrum Sprint Review
meeting spective
Şekil 5. Araştırmada kullanılan Scruma ait etkinliklerin modellenmesi
Şekil 5 ve Şekil 6’da görüldüğü gibi önceden gerçekleştirilen deneysel bir araştırma
[17], ÖÇ Yaklaşımının içerdiği kavramsal yapı, bileşenler, grafik dili ve söz dizim dili
araçları kullanılarak modellenebilmiştir. Buradan hareketle, ÖÇ’nin sadece YM en-
düstrisi uygulamaları için değil aynı zamanda YM araştırma alanına da katkı sağlaya-
cak önemli bir potansiyeli olduğunu söylemek mümkündür.
513
// Birinci proje takımının alfa olarak tanımlanması ---------------------------------------------
alpha T1_ScrumTakimi:
“1nci yazılım takımı olan Scrum Takımı 6 kişiden oluşmaktadır. 1 Scrum master, 4 yazılımcı
ve 1 kalite mühendisi bulunmaktadır. Diğer paydaşları yöneticiler, ürünün sahibi, müşteriler, test
ekibi, dökümantasyon ekibi vb. aktörler oluşturmuştur.”
with states {
state Olusturuldu {
“ Yazılım takımı oluşturulmuştur.”
checks {
checkpoint c1 {“Ürünün sahibi belirlendi”}
checkpoint c2 {“Yazılımcılar T-1 takımına atandı”}
checkpoint c3 {“Scrum master belirlendi”}
……………….{……………………...}
}
}
}
// Bir Scrum etkinliğin tanımlanması -------------------------------------------------------------------------
activity SprintPlanningMeeting:
“ Sprint’de yapılacak işler bu toplantıda belirlenmiştir. Her bir sprint 1 ay
olarak planlanmış, proje toplam 18 ayda bitirilmesi hedeflenmiştir. Bu toplantı araştır-
mada formal iletişim yöntemlerinden birisi olarak kabul edilmiştir”.
targets Sprint.Planned
SprintPlanningMeeting -- part of --> ESSENCE_kernel.IseHazirlik
Şekil 6. Metin tipi söz dizim kuralları ile modelleme
4 Sonuç ve Öneriler
Günümüzde YM araştırmaları ile yazılım endüstrisindeki uygulamalar arasındaki ko-
pukluğun giderilmesi yönündeki çalışmalar artarak devam etmektedir. Öte yandan
YM’nin, araştırma stratejileri ve yöntemleri açısından diğer disiplinlere kıyasla göre-
celi olarak daha dar kapsamlı olması, araştırma yöntemleriyle ilgili terminoloji birliği-
nin bulunmaması ve görüş ayrılıkları göze çarpan önemli problemler arasındadır. YM
alanındaki bilimsel çalışmaların çeşitli ölçütler açısından ortak bir temelde karşılaştırı-
labilmeleri ise yine farklı yaklaşım ve yöntemleri gerektirmektedir. ÖÇ yaklaşımının,
yazılım geliştirme araştırmaları ve endüstri uygulamalarını bütünleşik olarak ele alabi-
lecek yapıda ve nitelikte olduğu düşünülmektedir.
Bu bildiride, YM’ne yönelik ÖÇ tabanlı tasarım ve değerlendirme modeli geliştiril-
miş, ÖÇ’nin kavramsal yapısı ile alan bağımlı grafik ve metin dilleri kullanılarak
YM’de deneysel bir araştırma modellenmiştir. Yer ve kapsam sınırlılığından dolayı
kimi konular çalışma dışında tutulurken bir bölümü ise gelecek çalışmalara bırakılmış-
tır. Örneğin bunlardan birisi, literatürdeki önemli kabül edilen YM araştırmalarının ÖÇ
kullanılarak yapısal, nicel ve nitel açıdan çözümlenmeleri, formal yöntemlerle karşılaş-
tırılarak YM alanına olan katkılarının somut olarak ortaya konulması konusudur. Bu
çalışmadaki ilk izlenimlerimiz, ÖÇ’nin YM araştırma alanı ve endüstri arasında bir
514
köprü görevini görebileceği ve öteden beri dile getirilen kuram ve uygulama arasındaki
sorunlara da ışık tutabileceği yönündedir. Bildirimiz, ortaya konulan bulguları ve gö-
rüşleri dikkat alan yeni araştırmaların yapılması önerisiyle son bulmaktadır.
Kaynakça
1. Redwine ,S. ve Riddle W. “Software technology maturation”. Proceedings of the Eighth
International Conference on Software Engineering, 189-200, May 1985.
2. Balzer B., Litoiu M., Müller H., Smith D., Storey M.A., Tilley S., Wong K. “4th Interna-
tional Workshop on Adoption-Centric Software Engineering,”, in Proceedings of 26th In-
ternational Conference Software Engineering (ICSE 2004), 748-749, 2004.
3. SEMAT (Software Engineering Method and Theory),”http:// www.semat.org”, Son erişim
tarihi: 16.04.2017.
4. Stol K. ve Fitzgerald B. 2015. “A holistic overview of software engineering research strat-
egies”. Proceedings of the 3rd International Workshop on Conducting Empirical Studies in
Industry, co-located with ICSE '15, Florence, Italy, 2015.
5. Hannay J.E., Sjøberg D.I.K., Dybå T., “A systematic review of theory use in software engi-
neering experiments”, IEEE Transactions on Software Engineering, vol. 33(2), 87-107,
2007.
6. Shaw M. “What makes good research in software engineering?” International Journal of
Software Tools for Technology Transfer, 4(1), 1-7, 2002
7. Jacobson I., Meyer B., and Soley R., “The SEMAT initiative: A Call for Action”, Dr Dobb's
Journal, 9, 2009.
8. Kitchenham B.A., Pfleeger, S.L., Pickard L.M.P., Jones P.W., Hoaglin D.C., Emam K. El,
Rosenberg J., “Preliminary guidelines for empirical research in software engineering,” IEEE
Trans. Softw. Eng., vol. 28, no. 2, 721-734, 2002.
9. Malhotra R., “Empirical research in software engineering: concepts, analysis, and applica-
tions”, CRC Press, Taylor & Francis Group, NW; 2016.
10. Klein H, Myers M, “A set of principles for conducting and evaluating interpretive field
studies in information systems”, MIS Quarterly 23(3):67-94, 1999.
11. Runeson ,P., Höst M., Rainer A., Regnell, B., “Case study research in software engineering:
guidelines and examples”,Wiley, 2012.
12. Uysal M.P. “In search of software engineering foundations: a theoretical and trans-discipli-
nary perspective”. International Journal of Computer Theory and Engineering, 8(4), 328-
332, 2016.
13. Glass R.L., Vessey I., Ramesh V., “Research in software engineering: an analysis of the
literature,” Inform. Software Tech., vol. 44, 2002.
14. SGR, “Chaos report on software projects”. Project Smart, The Standish Group, USA, 2014.
15. Ng P.W., Huang S., Wu Y. On the value of Essence to software engineering research: a
preliminary study”, “Proceedings of GTSE, San Francisco, CA, USA, 2013.
16. Kitchenham, B., Charters, S., “Guidelines for performing systematic literature reviews in
software engineering”, Keele University and Durham University Technical Report EBSE
2007-001, 2007.
17. Pikkarainen, M., Haikara, J., Salo, O., Abrahamsson, P., Still, J, “The impact of agile prac-
tices on communication in software development”, Empirical Software Engineering, 13 (3),
303-337, 2008.
18. OMG (Object Management Group), “Essence-Kernel and language for software engineer-
ing methods, Document ID: SMSC/15-12-02, 2015.
515