=Paper=
{{Paper
|id=Vol-2045/Bilisim_paper_19
|storemode=property
|title= Muhendis Adaylarinin Engelli Kullanicilara Yonelik Yazilim Gelistirme Farkindaliklari (Engineer Candidates' Software Development Awareness for Disabled Users)
|pdfUrl=https://ceur-ws.org/Vol-2045/24_Bilisim_2017_paper_19.pdf
|volume=Vol-2045
|authors=Yavuz Inal,Nergiz Ercil Cagiltay
}}
== Muhendis Adaylarinin Engelli Kullanicilara Yonelik Yazilim Gelistirme Farkindaliklari (Engineer Candidates' Software Development Awareness for Disabled Users)==
https://ceur-ws.org/Vol-2045/24_Bilisim_2017_paper_19.pdf
Mühendis Adaylarının Engelli Kullanıcılara Yönelik Yazılım
Geliştirme Farkındalıkları
Yavuz Inal Nergiz Ercil Çağıltay
Atılım Üniversitesi, Bilişim Sistemleri Müh. Böl., Atılım Üniversitesi, Yazılım Müh. Böl.,
İncek, Ankara İncek, Ankara
yavuz.inal@atilim.edu.tr nergiz.cagiltay@atilim.edu.tr
ÖZET ABSTRACT
Yazılımların tüm kullanıcılar tarafından erişilebilir Ensuring the accessibility of software is an important
olmasını sağlamak önemli bir insan bilgisayar etkileşimi human computer interaction topic. However, in the
konusudur. Ancak alanyazında bu konuyu ele alan literature there are very limited number of studies
çalışma sayısı son derece kısıtlıdır. Bu çalışmanın amacı addressing the accessibility. The main aim of this study
mühendis adaylarının engelli kullanıcılara yönelik yazılım is to better understand the accessibility awareness of
geliştirme farkındalıklarını anlamaktır. Çalışmada yazılım the novice software engineers. 49 novice software
mühendisliğine giriş aşamasındaki 49 mühendis adayı engineers participated in this study. The participants'
katılımcı olarak yer almıştır. Katılımcıların öncelikle general knowledge levels were first analyzed for
erişilebilirlik kavramına yönelik genel bilgi seviyeleri accessibility concept, then analysis of software projects
analiz edilmiş, sonrasında engelli kullanıcılara yönelik developed for disabled users was evaluated through
geliştirecekleri yazılım projelerinin analiz aşamasında their individually prepared content reports by content
hazırladıkları raporlar, içerik analizi yöntemi ile analysis. According to the findings, it was determined
değerlendirilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgulara that the vast majority of participants had incorrect or
göre, katılımcıların oldukça büyük bölümünün incomplete knowledge of accessibility. Participants
erişilebilirlik hakkında yanlış veya eksik bilgi sahibi selected mostly mentally handicapped or visually
olduğu belirlenmiştir. Katılımcılar geliştirecekleri yazılım impaired users as their target audience for their
projeleri için çoğunlukla zihinsel engelli veya görme software projects. Moreover, in the analysis phase, they
engelli kullanıcıları hedef kitle olarak seçmişlerdir. preferred to use online sources more than academic
Ayrıca, analiz aşamasında, çevrimiçi kaynaklardan studies. On the other hand, most of the participants did
yararlanmayı, akademik çalışmalara göre daha fazla not prefer to talk to the domain expert or the target
tercih etmişlerdir. Buna karşın, katılımcıların büyük user groups. It has been observed that participants were
bölümünün alan uzmanı veya hedef kitlelerinden inadequate in evaluating similar existing applications
kullanıcılar ile görüşmeyi tercih etmediği belirlenmiştir. based on written plans they intended to develop and
Mühendis adaylarının, geliştirmeyi planladıkları yazılıma have not conducted an effective analysis on this issue.
yönelik, mevcutta yapılmış benzer uygulamaların Accessibility is an important topic in human-computer
değerlendirmesinde yetersiz kaldıkları ve bu konuda interaction. As a result, it is evaluated that it is
etkili bir analiz gerçekleştirmedikleri görülmüştür. extremely important for participants who are in the
Erişilebilirlik, insan-bilgisayar etkileşimi açısından son stage of introduction to software engineering to raise
derece önemli bir konudur. Sonuç olarak, yazılım their awareness about the importance of factors such as
mühendisliğine giriş aşamasındaki mühendis adaylarının, requirements collection, domain expert and testing
yazılım gereksinimlerinin daha etkin ve verimli bir procedures.
şekilde hazırlanması ve erişilebilirliği yüksek yazılımların
geliştirilebilmesi amacıyla, hedef kitle analizi, alan Keywords
uzmanı desteği ve benzer uygulamaların incelenmesi Accessibility; software development; novice developers;
gibi unsurların önemi konusundaki farkındalıklarının software development life cycle; analysis process
artırılmasının son derece önemli olduğu
değerlendirilmektedir.
Anahtar Kelimeler
Erişilebilirlik; yazılım geliştirme; mühendis adayları;
yazılım geliştirme yaşam döngüsü; analiz süreci
kazanmaları gerekmektedir. Erişilebilir teknolojiler
GİRİŞ
oluşturma gereksinimini vurgulayan araştırmalara [10]
Toplumsal hizmetlerin erişilebilirliği, bir başka deyişle
rağmen, bilgisayar bilimi ve bilişim sistemleri öğrencileri,
sosyal eşitlik kavramı çerçevesinde, dezavantajlı grupları
farklı kullanıcıların ihtiyaçlarını öğrenme ve bu durumu
da kapsayacak şekilde hizmet vermesi, bu grupların
yazılım sistemleri tasarımlarına yansıtma konusunda
topluma entegrasyonunda ciddi bir öneme sahiptir.
yeterince bilinçlendirilmemektedirler [11]. Ülkemizde,
Günümüzde erişilebilirlik konusu yasal olarak da zorunlu
yazılım projelerinde görev alan çalışanların
kılınmıştır ve ülkemizde de birçok yasal düzenleme ile bu
kullanılabilirlik aktivitelerine yönelik farkındalıklarının
konudaki çalışmalar takip edilmektedir [1]. Ancak
belirlenmesi ile ilgili çalışmalar az sayıda da olsa
yazılımların erişilebilirliği konusunda yasal çalışmalar
bulunmaktadır [12-14]. Ancak, erişilebilirlik odağında
bulunmamaktadır ve bu alandaki akademik araştırma ve
farkındalık ve bilgi seviyelerinin araştırıldığı çalışmalar
çalışmalar yok denecek kadar azdır. Oysaki yazılım
son derece kısıtlıdır [15]. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı
sistemlerinin tüm kullanıcılar tarafından erişilebilir
giriş seviyesindeki mühendis adaylarının engelli
olmasını sağlamak insan bilgisayar etkileşimi alanında
kullanıcılara yönelik yazılım geliştirme farkındalıklarının
yapılması gereken önemli çalışmalardan birisidir.
belirlenmesidir. Çalışma kapsamında aşağıdaki araştırma
“Evrensel erişilebilirlik'', kullanıcı kitlesi olarak
sorularına cevap aranmıştır;
dezavantajlı grupları da kapsayacak şekilde yazılımların
kullanıcı odaklı tasarlanmasını gerekli kılar [2]. Aslında • Mühendis adaylarının erişilebilirliğe yönelik genel
bu sorun “sayısal uçurum” (digital divide) kavramı ile bilgi ve farkındalıkları nasıldır?
birlikte de ele alınabilir. Sayısal uçurum kavramı genel
• Mühendis adaylarının engelli kullanıcılara yönelik
olarak başta gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler
geliştirdikleri yazılım projelerinde nasıl bir eğilim
olmak üzere, çeşitli grupların maddi sıkıntılar ya da
gözlenmektedir?
teknik altyapı yetersizlikleri nedeniyle bilişim sistemleri
hizmetlerine diğer insanlar ile aynı seviyede erişim • Mühendis adaylarının geliştirdikleri yazılım
olanağı bulamamaları olarak değerlendirilmektedir [2]. projelerinde seçilen konular nasıl bir dağılım
Ancak engelli kişiler, bilişim sistemleri hizmetlerine göstermektedir?
ulaşabilmek konusunda, dil ve ekonomik bariyerlerin
yanısıra bir de engellilik durumları ile ilgili bariyerler ile YÖNTEM
karşılaşmaktadırlar [3]. Engelli kişiler toplumun diğer Çalışmada Bilişim Sistemleri, Bilgisayar ve Yazılım
kesimi tarafından kolaylıkla erişilebilen bilişim sistemleri Mühendisliği Bölümü öğrencilerinden toplam 49 giriş
hizmetlerine erişebilmek için, özel düğmeler, klavyeler, seviyesindeki mühendis adayı katılımcı olarak yer
kumanda çubukları, ağız çubukları, ekran okuyucuları, almıştır. Katılımcıların 35’i erkek, 14’ü kadındır. Dünyada
Braille ekranları gibi özel cihazlara ihtiyaç duyarlar [2]. mühendislik alanlarındaki lisans programlarında
Ancak günümüzde web-sayfaları, mobil servisler, e- kadınların oranının %18.4 [16] olduğu
devlet hizmetleri gibi birçok hizmet bu tür eklentiler ile değerlendirildiğinde araştırmaya katılan kadın oranının
kulanılabilecek özelliklere sahip değildir. Bu durum oldukça yüksek olduğu görülmektedir.
toplumdaki sayısal uçurumun daha fazla büyümesine
Çalışmada, öncelikle, giriş seviyesindeki mühendis
neden olmaktadır. ISO TS 16071 standardı, yazılım
adaylarının erişilebilirlik kavramına yönelik bilgi ve
sistemlerinin engelli kişiler tarafından da erişilebilirliğini
farkındalık seviyelerini ölçmek amacıyla, bir anket
artırabilmek amacıyla bazı önerilerde bulunmaktadır
verilmiştir. Sonrasında, engelli kullanıcılara yönelik bir
[4,5]. Ancak günümüzde yazılım hizmetleri toplumdaki
proje geliştirme görevi verilmiş ve proje geliştirme
genel nufüs gözönüne alınarak hazırlanmakta ve
sürecinin ilk evresi olarak hazırladıkları analiz raporu, bu
dolayısıyla ciddi erişilebilirlik problemlerini içermektedir
çalışma kapsamında değerlendirilmiştir. Katılımcılardan,
[2]. Örneğin bu konuda ülkemizde yapılan çalışmalarda,
analiz raporunda bir engel grubunu seçerek kendilerine
gerek üniversite [6,7], gerek kamu kurumları [8], gerekse
hedef kitle olarak belirlemeleri ve buna yönelik bir rapor
de belediyelerin [9] web sayfaları erişilebilirlik açısından
hazırlamaları istenmiştir. Çalışmada veriler, analiz
incelenmiş ve bu sayfalarda verilen hizmetlerin
raporlarının içerik analizi yöntemi ile değerlendirilmesi
erişilebilirliğinin son derece sınırlı olduğu tespit
sonucu elde edilmiştir.
edilmiştir. Hatta öyle ki erişilebilirlik problemlerinin
çözülmesi için mevcut sistemlerin en baştan tekrar
BULGULAR
tasarlanması gerekmekte, bu da problemin büyümesine
neden olmaktadır [2]. Dolayısıyla yazılım mühendisleri Mühendis Adaylarının Erişilebilirliğe Yönelik Genel Bilgi
gereksinim analizi ve sistem tasarım aşamasında bu ve Farkındalıkları
bilince sahip olacak şekilde erişilebilirlik problemlerini Çalışmada yer alan katılımcıların erişilebilirlik kavramına
de öngörmeli, analiz etmeli ve tasarımlarına yönelik bilgilerini ölçmek amacıyla, erişilebilirliğin tanımı
yansıtmalıdırlar. Bir başka deyişle yazılım sorulmuştur. Buna göre, katılımcılardan 34’ü (%69)
mühendislerinin bu yetenekleri eğitimleri sürecinde erişilebilirlik hakkında bir tanımda bulunurken, 15
katılımcı (%31) herhangi bir tanımda bulunamamıştır. etmektedir. Katılımcıların oldukça az bir bölümü (n=15,
Erişilebilirliği tanımlayan katılımcılardan sadece 4’ü (%8) %31) ise görme engelli kullanıcılar için geliştirilen Braille
doğru tanımda bulunarak; geliştirilen uygulamaların tabanlı araçlara yönelik aşinalıklarının olduğunu ifade
yaşlılar dâhil tüm engel gruplarına ait kullanıcılar etmişlerdir [Tablo 1].
tarafından sorunsuz olarak kullanılabilmesi şeklinde
ifade etmiştir. Buna karşın, katılımcıların oldukça büyük Mühendis Adaylarının Engelli Kullanıcılara Yönelik
bölümünün erişilebilirlik hakkında yanlış veya eksik bilgi Yazılım Projeleri
sahibi olduğu görülmüştür. Bilgiye veya teknolojiye Katılımcıların geliştirecekleri yazılım projesi için seçtikleri
sorunsuz ulaşım (n=23, %47), katılımcılar tarafından en hedef kitleleri farklılık göstermektedir. Buna göre,
sık yapılan erişilebilirlik tanımı olmuştur. Bunun yanında katılımcılar en fazla zihinsel engelli kullanıcılara (n=20,
bilgiye istenildiği anda ulaşmak, geliştirilen uygulama %41) yönelik bir uygulama geliştirmeyi amaçladıklarını
veya sistemin 7/24 çalışabilir olması veya bilgiye kolay belirtmişlerdir. Zihinsel engelli kullanıcı grupları altında,
ulaşıma yönelik teknolojiler, katılımcılar tarafından özellikle otizim, down sendromu, asperger sendromu
erişilebilirliğin tanımı olarak ifade edilmiştir. Buna göre, veya dikkat dağınıklığı ve öğrenme güçlüğü çeken
katılımcıların erişilebilirlik (accessibility) kavramını genel kullanıcılar katılımcılar tarafından belirtilmiştir. Bunu
olarak sistem durumu kavramı (availability) ile görme engelli (n=15, %31) ve işitme engelli (n=7, %14)
karıştırdıkları belirlenmiştir. kullanıcılar takip etmektedir. Çalışmada yer alan 2
katılımcı ise, tüm engel gruplarını kapsayacak bir
Katılımcıların engelli kullanıcılara yönelik uygulama
uygulama geliştirmeyi planladıklarını belirtmişlerdir.
geliştirme farkındalıklarına bakıldığında, sadece 1
Katılımcıların hedef kitle olarak belirlediği kullanıcı
katılımcının engelli kullanıcılar için web uygulamaları
grupları Tablo 2’de detaylı olarak gösterilmektedir.
geliştirdiği görülmüş, geri kalan katılımcılar engelli
kullanıcılara yönelik bir çalışma yapmadıklarını
belirtmişlerdir. Ayrıca, katılımcıların neredeyse yarısının Tablo 2. Mühendis adayları tarafından seçilen hedef kullanıcı
(n=23, %47) engelli kullanıcıların web uygulamalarını gruplarıyla ilgili verilerin dağılımı
nasıl kullandıkları hakkında bilgi sahibi olmadığı
görülmüştür. 11 katılımcı (%22) engelli kullanıcıların web Hedef Kitle n %
Zihinsel engelli kullanıcılar 20 41
uygulamalarını nasıl kullandıklarını bildiğini ancak onlar
Görme engelli kullanıcılar 15 31
için nasıl uygulama geliştireceğini bilmediğini ifade
İşitme engelli kullanıcılar 7 14
ederken, 9 katılımcı (%18) engelli kullanıcıların web
Fiziksel engelli kullanıcılar 2 4
uygulamalarını nasıl kullandıklarını ve onlar için nasıl Tüm engel gruplarındaki kullanıcılar 2 4
uygulama geliştireceğini bildiğini ama onlar için Renk körü kullanıcılar 1 2
uygulama geliştirmediğini belirtmiştir. Alzheimer hastası kullanıcılar 1 2
Konuşma engelli kullanıcılar 1 2
Tablo 1. Mühendis adaylarının yardımcı teknolojilere yönelik
aşinalıklarıyla ilgili verilerin dağılımı Ayrıca, 22 katılımcı (%45) çocuklar için bir uygulama
geliştireceğini belirtirken, 24 katılımcı (%49) seçtikleri bir
Yardımcı Teknoloji n %
engel grubunda yer alan tüm kullanıcıları hedef
Ses tanıma araçları 36 73
Ekran büyüteci 26 53 aldıklarını ifade etmişlerdir. 3 katılımcı (%6) ise hedef
Alternatif fare veya joystick 25 51 kitle olarak öğrencileri seçmiştir. Katılımcıların seçtikleri
Alternatif klavye 24 49 engel gruplarına yönelik geliştirecekleri yazılım
Ekran okuyucu 21 43 projesinin türlerinin, oyun (n=17, %35), web uygulaması
Braille tabanlı araçlar 15 31 (n=17, %35) ve öğrenme materyali (n=15, %31) olarak
gruplandığı görülmektedir. Buna karşın, çalışmadaki
katılımcıların oldukça az bir bölümü (n=5, %10)
Engelli kullanıcılar, geliştirilen uygulamaları etkili geliştireceği uygulamanın mobil platformlarda da
biçimde kullanmak için yardımcı teknolojilerden çalışacağını belirtmiş, diğer katılımcılar masa üstü
yararlanmaktadırlar. Çalışmada yer alan mühendis uygulama geliştirmeye odaklanmışlardır.
adaylarının engelli kullanıcılara yönelik geliştirilen
yardımcı teknolojilere aşinalıkları kendilerine sorulmuş Katılımcıların seçtikleri kullanıcı gruplarına yönelik olarak
ve bu konudaki farkındalıkları belirlenmeye çalışılmıştır. öğretmeyi planladıkları bir konu veya uygulamanın
Buna göre katılımcıların büyük bölümü (n=36, %73) Siri temasına bakıldığında ise, birbirinden farklı pek çok
vb. ses tanıma araçlarına aşina olduklarını konuyu hedefledikleri görülmektedir. Katılımcılar
belirtmişlerdir. Bunu ekran büyüteci (n=26, %53), tarafından en fazla belirlenen konu engelli kullanıcıların
alternatif fare ve joystick (n=25, %51), alternatif klavye fiziksel ortama adaptasyonlarına (n=16, %33) yönelik
(n=24, %49), ekran okuyucu (n=21, %43) takip olmuştur. Örneğin, bulundukları ortamda arabalarını
park edebilme, hızlı yazabilme, çevresiyle etkili biçimde
iletişime geçebilme ve düzenli kullandıkları ilaçları Tablo 4. Mühendis adaylarının analiz sürecinde ilgili
almalarını sağlama gibi hayatlarını kolaylaştıracak kaynaklardan yararlanma durumları
uygulamalar bu bağlamda hedeflenen içeriklerdendir. Çevrimiçi web Akademik
Bunu, temel kavramları öğretme (n=4, %8) ve zihinsel siteleri çalışmalar
engelli kullanıcılara yönelik egzersizler (n=4 %8) takip Hiç kullanmayan 13 20
etmektedir. Bazı katılımcılar ise birden fazla konuyu 1 kaynak kullanan 11 18
(sayıları öğretme ve renkleri öğretme gibi) aynı 2 kaynak kullanan 8 3
uygulama içerisinde sunmayı amaçlamışlardır. 2’den fazla kaynak kullanan 17 8
Katılımcılar tarafından belirtilen konu başlıkları Tablo
3’de detaylı olarak gösterilmektedir. Katılımcıların özellikle alan uzmanı veya hedef kitle ile
görüşme ve bu kaynaklardan yararlanma konusundaki
farkındalıklarının oldukça zayıf olduğu belirlenmiştir. Zira
Tablo 3. Mühendis adayları tarafından öğretilmesi
katılmıcıların büyük bölümü bir alan uzmanı (n=35, %71)
hedeflenen konu başlıklarının dağılımı
veya hedef kitleden bir engelli kullanıcı veya ailesi (n=40,
Konu n % %82) ile görüşme yapmamıştır. Alan uzmanı ile görüşen
Fiziksel ortama adaptasyon 16 33 katılımcı sayısı 8 (%16) olurken, bu sayı hedef kitle
Zihinsel egzersiz 4 8 görüşmesinde sadece 2 olarak belirlenmiştir. Çalışmada
Temel kavramlar 4 8
yer alan bazı katılımcılar ise alan uzmanı (n=6, %12) veya
Hayvanlar 3 6
hedef kitle görüşmesini (n=7, %14) yüz yüze yapmak
Kanuşma 3 6
yerine, internette buna yönelik daha önce yapılmış ilgili
Renkler 3 6
Sayılar 3 6
video kaydı veya röportajlardan yararlanmışlar ve analiz
Yabancı dil 3 6 raporlarında bu tür kaynaklara yer vermişlerdir.
Dikkat toplama 2 4 Yazılım geliştirme yaşam döngüsü içerisinde analiz süreci
Fiziksel egzersiz 2 4 oldukça kritik öneme sahiptir. Bu süreç içerisinde, gerek
Harfler 2 4 kullanıcı görüşmeleri, gerekse de uzman geribildirimleri
Duygular 1 2
oldukça değerli veriler sunarken, mevcutta yapılmış
İşaret dili 1 2
benzer uygulamaların değerlendirmesi (benchmarking)
Meyveler 1 2
de yine analiz süreci açısından önemlidir. Ancak,
Piyano çalma 1 2
Sosyal medyayı kullanma 1 2
çalışmada elde edilen verilere göre, katılımcılar,
Toplama-çıkarma 1 2 geliştirecekleri yazılımlara yönelik benzer ulusal veya
uluslararası uygulamaların bulunması ve analizini yeterli
şekilde gerçekleştirememişlerdir. 17 katılımcı (%35) bu
Çalışmada yer alan katılımcıların geliştirecekleri yazılım konuda herhangi bir çalışma yapmazken, 16 katılımcı
projelerine yönelik olarak hedef kitlelerini doğru analiz (%33) benzer olduğunu düşündükleri uygulamaların
etmeleri açısından, çevrimiçi kaynaklar, akademik sadece isimlerini raporlamışlardır. Ayrıca, 11 katılımcı
çalışmalar, alan uzmanı değerlendirmeleri ve hedef kitle (%22) benzer uygulamaların analizini yüzeysel olarak
(veya aileleri) ile görüşmeler yapmaları ve bu yapmış, katılımcıların sadece 5’i (%10) kendi projelerine
çalışmalarını rapor etmeleri istenmiştir. Buna göre benzer mevcut uygulamaları detaylı olarak analiz edip
katılımcıların akademik çalışmalara ulaşım ve bu karşılaştırmalı olarak ele almıştır.
kaynaklardan yararlanmalarının, çevrimiçi web sayfaları
veya bloglara göre daha zayıf olduğu görülmüştür. 20 TARTIŞMA VE SONUÇ
katılımcı (%41) akademik çalışmaları hiç kullanmazken, Engelli kullanıcıların sorunsuz olarak kullanabilecekleri
çevrimiçi kaynakları kullanmayan katılımcı sayısı 13 uygulamalar geliştirmek, yazılım geliştirme süreçlerinin
(%27) olarak belirlenmiştir. Ayrıca katılımcıların önemli bir parçasıdır. Dolayısıyla, proje ekibi içerisinde
yararlandıkları kaynak sayılarının da yetersiz olduğu yer alan tüm grupların bu konuda yeterli bilgi ve
görülmektedir. 2’den fazla akademik çalışmadan farkındalık seviyelerine sahip olması gerekmektedir. Bu
yararlanan katılımcı sayısı sadece 8 (%16), çevrimiçi çalışmada, yazılım mühendisliğine giriş aşamasındaki
kaynaklardan yararlanan katılımcı sayısı ise 17 (%35) mühendis adaylarının erişilebilirlik konusundaki bilgi ve
olmuştur. Katılımcıların çevrimiçi kaynaklara farkındalıkları, engelli kullanıcılara yönelik
ulaşımlarında da çoğunlukla belirledikleri engelli geliştirecekleri bir yazılım projesi üzerinden analiz
kullanıcı gruplarına yönelik haber sitelerinde yer alan edilmiştir.
açıklamalardan yararlanmayı tercih etmişler, az sayıdaki
katılımcı hedef kitlelerine yönelik eğitim merkezlerinin Çalışmada yer alan bulgulara göre, katılımcılar çok büyük
websitelerinden veya ilgili blog sayfalarından bir oranda erişilebilirliğin tanımını eksik ya da yanlış
yararlanmayı tercih etmiştir [Tablo 4]. ifade etmişler ve katılımcıların erişilebilirlik konusunda
bir kavram yanılgısı yaşadıkları görülmüştür. Zira
katılımcıların erişilebilirlik (accessibility) kavramını genel KAYNAKÇA
olarak sistem durumu kavramı (availability) ile [1] Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2017).
karıştırdıkları belirlenmiştir. Ayrıca katılımcıların engelli https://eyh.aile.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/erisilebilirlik,
kişiler için kullanılabilecek teknolojiler konusunda ve 30.10.2017 tarihinde erişilmiştir.
farklı engelli grupları ile ilgili bilgi seviyelerinin de son
[2] Abascal, J., Barbosa, S. D., Nicolle, C., & Zaphiris, P.
derece sınırlı olduğu görülmüştür. Yazılım projelerinde
(2016). Rethinking universal accessibility: A broader
ilk görev almaya başladıklarında, çoğu geliştiricinin
approach considering the digital gap. Universal Access in
erişilebilirlik konusunda bilgi ve farkındalıklarının yeterli
the Information Society, 15(2), 179-182.
seviyelerde olmadığı düşünüldüğünde [17], erişilebilirlik
konusunda yeterli eğitim almayan mühendis adaylarının [3] Dobransky, K. & Hargittai, E. (2006). The disability
da benzer şekilde, bu konuda herhangi bir bilgi ve divide in internet access and use. Information,
farkındalık seviyesine sahip olmadan mezun olacakları Communication & Society, 9(3), 313-334.
görülmektedir. Dolayısıyla çalışmanın sonuçları
[4] Gulliksen, J. & Harker, S. (2004). Software
mühendis adaylarının ileride geliştirecekleri sistemlerin
accessibility of human-computer interfaces: ISO
erişilebilirliğinin artırılması amacıyla mühendislik eğitimi
Technical Specification 16071. Universal Access in the
sürecinde erişilebilirlik konusundaki farkındalıklarını
Information Society, 3(1), 6-16.
artırıcı çalışmalara gerek duyulduğunu ortaya
koymaktadır. [5] Reed, P. S., Gardner-Bonneau, D., & Isensee, S.
(2004). Software accessibility standards and guidelines:
Mühendis adayları, geliştirilecek olan uygulamaların
Progress, current status, and future
hedef kitlesini ve kapsamını gerçekçi sınırlar içinde
developments. Universal Access in the Information
tanımlamakta zorlanmışlardır. Bunun temel sebebinin
Society, 3(1), 30-37.
hedef kitleye yönelik gereksinim araştırmalarını
yeterince yapmamış olmaları, alan uzmanları ve engelli [6] Kurt, S. (2011). The accessibility of university web
kişiler ile detaylı çalışmalar içine girmemeleri olduğu sites: The case of Turkish universities. Universal Access
söylenebilir. Gereksinimler konusunda yeterli bilgilerinin in the Information Society, 10(1), 101-110.
olmaması nedeniyle hedef kitle ve kapsam belirleme
[7] Ismailova, R. & Inal, Y. (2017), Accessibility
konusunda sorun yaşamışlardır. Geliştirilen yazılımların
evaluation of top university websites: A comparative
engelli kullanıcılar için sorunsuz olarak kullanılabilecek
study of Kyrgyzstan, Azerbaijan, Kazakhstan and Turkey.
seviyede ortaya çıkarılabilmesi için geliştiricilerin gerek
Universal Access in the Information Society, 1-9. doi:
kodlama gerekse de test süreçlerindeki beceri ve bilgi
10.1007/s10209-017-0603-3.
seviyelerini arttırmaları önemlidir [18]. Ancak bu
çalışmada da görüldüğü üzere, analiz aşamasında hedef [8] Ismailova, R. & Inal, Y. (2017), Web site accessibility
kitle ve ihtiyaçlarının doğru olarak ortaya konulamaması and quality in use: A comparative study of government
da, engelli kullanıcılara yönelik geliştirilecek yazılımların Web sites in Kyrgyzstan, Azerbaijan, Kazakhstan and
başarısını etkileyebilecektir. Turkey. Universal Access in the Information Society,
16(4), 987-996.
Sonuç olarak, yazılım geliştiricilerin erişilebilirlik
konusunda yeterli seviyede eğitim almamaları sadece [9] Akgul, Y. & Vatansever, K. (2016). Web Content
ülkemizin sorunu değildir. Bu konu, uluslararası Accessibility of Municipal Web Sites in Turkey. Journal of
alanyazında yapılan pek çok araştırmada da özellikle Advances in Information Technology, 7(1), 43-48.
vurgulanmış [17] ve geliştiricilerin bu konuda eğitim
[10] Stephanidis, C., Akoumianakis, D., Sfyrakis, M., &
almaya ihtiyaç duydukları belirtilmiştir [19]. Dolayısıyla,
Paramythis, A. (1998). Universal accessibility in HCI:
mühendislik eğitimi müfredatında erişilebilirlik
Process-oriented guidelines and tool requirements. User
konusuna yer verilmesi, geliştirilen sistemlere özgü
Interfaces for All ’98.
gereksinim analizlerinin, kodlama faaliyetlerinin ve test
süreçlerinin önemine yönelik kazanımların belirtilmesi [11] Rosmaita, B.J. (2006). Accessibility first! A new
son derece önemlidir. Hatta bu yaklaşımların orta approach to web design. SIGCSE, Houston, Texas, USA.
öğretim ve lise müfredatlarında da işlenmesi, mühendis
[12] Coşkan, D. & Onay Durdu, P. (2014). Kullanılabilirlik
adaylarının bu konulardaki farkındalıklarını artırabilir ve
ve yazılım yaşam döngüsü: Türkiye’deki yazılım
bilinçlenmelerini sağlayabilir, dolayısıyla engelli
organizasyonlarındaki durum. 8. Ulusal Yazılım
vatandaşlarımızın topluma adaptasyonları konusunda
Mühendisliği Sempozyumu, Güzelyurt, KKTC.
daha etkin çözümlere katkı sağlanabilir.
[13] Inal, Y. & Guner, H. (2016). Yazılım geliştiricilerin
kullanıcı deneyimi ve kullanılabilirlik konusundaki
farkındalıklarının ve bilgi seviyelerinin
belirlenmesi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Simülasyon ve Oyunlar araştırma gruplarında yer aldı.
Bilimleri Dergisi, 22(5), 384-389. TÜBİTAK’ta Proje ve Birim Yöneticisi olarak çalıştı. TÜBİTAK ve
Kalkınma Bakanlığı işbirliğinde
[14] Inal, Y. & Ozen-Cinar, N. (2016). Achieving a user yürütülen kamu kurumlarının web
friendly error message design: Understanding the sitelerinin kullanıcı odaklı olmasını
mindset and preferences of Turkish software amaçlayan “Kamu İnternet Siteleri
developers. HCI International, Toronto, Canada. Rehberi (KAMİS)” Projesi’nde Proje
Yöneticisi olarak görev aldı. İnsan-
[15] Inal, Y., Rızvanoğlu, K., & Yeşilada, Y. (2017). Web Bilgisayar Etkileşimi, Kullanılabilirlik
accessibility in Turkey: Awareness, understanding and Mühendisliği, Web Erişilebilirliği,
practices of user experience professionals. Universal Oyuncu Deneyimi, e-Devlet ve
Access in the Information Society, 1-12. doi: Bilişsel Bilim konularında
10.1007/s10209-017-0603-3. araştırmalar yapmakta olan Inal, halen Atılım Üniversitesi,
Bilişim Sistemleri Mühendisliği Bölümü’nde öğretim üyesi
[16] National Science Board (2013). Women, Minorities, olarak çalışmalarına devam etmektedir.
and Persons with Disabilities in Science and Engineering:
Doç. Dr. Nergiz Ercil Çağıltay
2013, Arlington, VA: National Science Foundation. (NSB
13-304) ODTÜ Matematik Bölümü’nden 1988 yılında mezun olduktan
sonra aynı üniversitenin Bilgisayar Mühendisliği Bölümü’nden
[17] Freire, A.P., Russo, C.M., & Fortes, R.P.M. (2008). A Yüksek Lisans çalışmasını tamamlayarak, Yüksek Bilgisayar
survey on the accessibility awareness of people involved Mühendisi derecesini aldı. Daha sonra, ODTÜ Bilgisayar ve
in web development projects in Brazil. International Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü’nde doktora çalışmasını
Cross-Disciplinary Conference on Web Accessibility tamamladı. Türkiye'de çeşitli özel
(W4A), Beijing, China. sektör ve devlet kurumlarında
yazılım mühendisi ve grup yöneticisi
[18] Trewin, S., Cragun, B., Swart, C., Brezin, J., & olarak çalıştıktan sonra, 1998-2002
Richards, J. (2010). Accessibility challenges and tool yılları arasında A.B.D. Indiana
features: An IBM web developer perspective. Üniversitesi Digital Library Program
International Cross-Disciplinary Conference on Web biriminde çalıştı. Kendisi halen
Accessibility (W4A), Raleigh, USA. Atılım Üniversitesi Yazılım
Mühendisliği Bölümü’nde öğretim
[19] Lopes, R., Isacker, K.V., & Carriço, L. (2010). üyesi olarak çalışmalarına devam
Redefining assumptions: Accessibility and its etmektedir. İş Zekâsı ve Veri Ambarı Sistemleri, Veritabanı
stakeholders. 12th International Conference, ICCHP Sistemleri, Scratch ile Programlamayı Öğreniyorum, C Dersi:
Vienna, Austria. Programlamaya Giriş gibi birçok Türkçe ders kitabı hazırlamış
olan Çağıltay, öğretim teknolojileri ve tıp bilişimi alanlarında
araştırmalar yapmakta ve projeler yürütmektedir. Çağıltay
ÖZGEÇMİŞ(LER)
ayrıca 1971 yılından beri faaliyet göstermekte olan Türkiye
Yrd. Doç. Dr. Yavuz Inal Bilişim Derneği (TBD) Ankara Şubesi Yönetim Kurulu üyeliği
görevini sürdürmektedir. Nergiz Çağıltay ile ilgili detaylı bilgiye
Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nden 2011 yılında doktora
www.atilim.edu.tr/~nergiz.cagiltay adresinden ulaşılabilir.
derecesini aldı. ODTÜ İnsan-Bilgisayar Etkileşimi ve Eğitimde