Türkiye’nin Son 5 Yıldaki e-Devlet Performansının Analizi Murathan Kurfalı Ali Arifoğlu ODTÜ e-Devlet Araştırma ve Uygulama Merkezi, ODTÜ e-Devlet Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara TÜRKİYE Ankara TÜRKİYE kurfali@ metu.edu.com sas@metu.edu.tr değerlendirmesine gereksinim duymaktadır. e-Devlet ÖZET e-dönüşüm performansının nesnel bir şekilde çalışmalarında değerlendirme süreci ilerlemenin, başarı değerlendirilmesi e-devlette bir sonraki seviyeye geçmek ve eksikliklerin belirlenmesinde, gelecek e-devlet için çok önemlidir. Bu bağlamda, uluslararası alanda bir çalışmaları için geri bildirimler sağlanmasında önemli bir çok araştırma merkezi çeşitli metrikler sunmuşlardır. Söz rol oynamaktadır. Devletler e-Devlet projeleri için büyük konusu çalışma e-devlet alanında en fazla takip edilen bu miktarda kaynak ayırmaktadır, bu nedenle başarının çalışma uluslararası alanda saygı gören metriklerde garanti edilmesi için e-devlet performans ölçümü Türkiye’nin son 5 yılki performansını ortaya yapılmalı ve devletler değerlendirme çıktılarını göz koymaktadır. önüne alarak gerekli aksiyonları gerçekleştirmelidir. Ayrıca, Türkiye’nin e-devlet alanındaki zayıf ve güçlü Günümüzde ülkelerin e-devlet performanslarının alanları tartışılmıştır. Bu tartışma için EDMER değerlendirilmesi amacıyla araştırma kurumları tarafından 2009 yılında sunulan metriklerin e-devlet tarafından geliştirilmiş olan çeşitli yöntemler alanındaki en önemli göstergelerinden oluşan kompozit bulunmaktadır. Ancak, var olan e-devlet değerlendirme bir metrik olan e-Dönüşüm metriğine dayalı olarak her yöntemlerinde önemli eksiklikler göze çarpmaktadır. yıl düzenli olarak yapılan e-Performans değerlendirme Örneğin, yöntemlerin ürettiği sonuçlara bakıldığında çalışmasından yararlanılmıştır. aynı ülkeler için farklı e-performans değerleri görülmektedir. Ayrıca, yöntemlerde yer alan birçok ANAHTAR KELİMELER metrik, değerlendirme sonucu üzerinde etki katsayısı e-devlet;Türkiye’de e-devlet; e-devlet ölçümü düşük olduğu için elde edilen performans skorunu önemli ölçüde etkilememekte, ancak diğer taraftan ABSTRACT değerlendirme sürecinin zorlaşmasına neden olmaktadır. Objective evaluation of e-transformation is crucial to Yöntemlerdeki bu gibi eksiklikler nedeniyle ülkeler shift governments’ e-performance to an advanced level. gerçek e-dönüşüm performans sonuçlarını öğrenme In this context, many research centers in the international sorunu yaşamaktadır. Bu gereklerden yola çıkarak, area have proposed various metrics. Current study ODTÜ e-Devlet Araştırma ve Uygulama Merkezi reveals the performance of Turkey in the last 5 years (EDMER) tarafından yeni bir e-Performans according to these internationally acknowledged metrics. Değerlendirme Yöntemi geliştirilmiştir. Moreover, Turkey's weak and strong areas in e- Çalışma kapsamında öncelikle Türkiye’nin e-devlet government are discussed. The discussion is based on the performansının uluslararası endekslere göre ne durumda findings of the e-Performance evaluation study which is olduğu ortaya konulacaktır. Ayrıca, bu endekslerden yola conducted regularly every year by EDMER since 2009. çıkılarak hazırlanan E-Performans Değerlendirme The e-Performance study is based on the e- Yöntemi kısaca anlatılacak ve Türkiye’nin e-dönüşümde Transformation metric which is a composite metric of ve e-dönülüm alt kategorilerinde ne durumda olduğu the most important indicators in the e-government field. tartışılacaktır. Çalışmada son 5 yıldaki veriler baz alınmıştır.1 KEYWORDS e-government ;e-government in Turkey; e-government assessment GİRİŞ Bilgi ve iletişim teknolojilerinde süregelen gelişme ve yeniliklerden etkilenmekte olan devletler, e-dönüşüm 1 İki yılda bir yayınlanan raporlarda ise yeterince veri sürecini başlatmışlardır. Devletler, e-dönüşüm yolunda sunabilmek için son 5 yıl değil, son 5 rapor göz önüne ilerleme kaydedebilmek amacıyla e-performans alınmıştır. Bilişim Teknolojileri Kullanımı 94 87 80 73 66 Hanelerde Bilgisayar Kullanımı 59 Hanelerde İnternet Kullanımı 52 45 "Girişimlerde İnternet Kullanımı" 38 "Girişimlerde Bilgisayar Kullanımı" 31 24 17 10 2005 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Şekil 1: Bilgi Toplumu İstatistikleri ( 2005 - 2016) TÜRKİYE’DE E-DEVLET Türkiye’de e-Devlet Servisleri/İstatistikleri Türkiye’nin internetle tanışması 1993 yılında olmuştur, e-Devlet kapısı açıldığı andan itibaren “turkiye.gov.tr”2 ancak ilk e-devlet projesi 1998 yılında Maliye Bakanlığı sitesindeki bilgiler şu şekildedir: tarafından başlatılan Vergi Dairesi Otomasyon Projesi (VEDOP)’ dir (Türkiye e-devlet raporu 2009). Ayrıca,  Kayıtlı Kullanıcı: 35.153.219 Merkezi Nüfus İdare Sistemi (MERNİS) 1998 yılında  Hizmet: 2.387 başlatılmış ve 2000 yılında tamamlanmıştır.  Kurum: 374 2000’de, Avrupa Birliği “dünyadaki en rekabetçi ve dinamik bilgi tabanlı ekonomi” olma hedefiyle “e- Şekil 1’de TÜİK tarafından yayınlanan Bilgi Toplumu Avrupa” girişimini başlatmış, “eAvrupa” projesi aday İstatistikleri’ne göre Türkiye’deki internet ve bilgisayar ülkeleri de kapsayacak şekilde “e-Avrupa+” girişimine kullanımı oranları verilmiştir[6]. Şekilden de evrilmiştir [1, 7]. Türkiye, Malta ve Kıbrıs ile birlikte, görülebileceği üzere hem hanelerde hem de girişimlerde Şubat 2001’de Avrupa Komisyonu tarafından e-Avrupa teknoloji kullanımı hızlı bir şekilde artmaktadır. e-Devlet Eylem Planı’na davet edilmiştir. Türkiye bu çalışmalara Kapısının kullanıma girdiğinden sadece 9 yıl sonra ülke e-Türkiye projesi ile başlamıştır. Ondan sonra, 58. ve 59. nüfusunun yaklaşık yarısına ulaşması da bu durumu Hükümetler tarafından bir acil eylem planı kanıtlamaktadır. hazırlanmıştır. Bu acil eylem planı eski “e-Türkiye” projesi kapatılmış, 2003 yılında, şu an “e-Dönüşüm ULUSLARARASI ÖLÇÜMLER VE TÜRKİYE’NİN Türkiye Projesi” olarak bilinen projeye DURUMU dönüştürülmüştür. Sonrasında, 2003 ve 2004 yıllarını kapsayan Kısa Dönem Eylem Planı (KDEP) yürürlüğe Bu bölümde literatürde sıklıkla geçen çeşitli e-devlet konulmuştur[2]. 2006’da 2006-2010 dönemini kapsayan ölçüm endeksleri ve o raporlara göre Türkiye’nin son 5 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Plânı hazırlanmıştır. yıldaki durumu verilmiştir. 1. E-Devlet Kalkınma Endeksi (E–Government Türkiye’de e-dönüşüm politikası çerçevesinde, tüm e- Development Index - EGDI): e-Devlet Kalkınma uygulamalara tek merkezden erişimin sağlanması amacıyla resmi e-devlet portalı (e-devlet kapısı) 18Aralık Endeksi, Birleşmiş Milletler tarafından iki yılda bir 2008’de açılmıştır [3]. 2015 – 2018 dönemini kapsayan yayımlanan bilgi iletişim alanındaki çeşitli altyapısal 2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı ise gelişmeler ve vatandaşların bilgi ve iletişim 30 Aralık 2014 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Eylem teknolojilerine uyumunu gösteren bir ölçme endeksidir planı 8 ana konuda 72 hedeften oluşmaktadır [4]. Ana (Tablo 1). konular aşağıda verilmiştir: Tablo 1: EGDI’ye göre Türkiye’nin puanları  Bilgi Teknolojileri Sektörü Yıl EGDI Türkiye’nin Toplam Ülke Sayısı  Genişbant Altyapısı ve Sektörel Rekabet Sıralaması  Nitelikli İnsan Kaynağı ve İstihdam  Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Topluma Nüfuzu 2008 0,48 76 192  Bilgi Güvenliği ve Kullanıcı Güveni 2010 0,47 69 193  Bilgi ve İletişim Teknolojileri Destekli Yenilikçi 2012 0,52 80 193 Çözümler 2014 0,54 71 193  İnternet Girişimciliği ve e-Ticaret 2016 0,59 68 193  Kamu Hizmetlerinde Kullanıcı Odaklılık ve Etkinlik 2 Erişim tarihi: 20.Kasım.2017 Şekil 2: E-Performans Değerlendirmesine göre Türkiye'nin son 5 yıldaki performansı 2012- 2016 Yılları Aras ı Türk iy e'nin e- Perf orm ans Öz eti 2012 2013 2014 2015 2016 7,93 7,64 7,58 7,42 7,35 6,38 6,37 6,32 6,23 6,21 6,09 6,07 6,00 5,90 5,79 5,66 5,52 5,52 5,48 5,34 5,21 5,03 4,74 4,11 4,11 T e k no l o j i k A l t y a p ı İ n s a n K a y na ğ ı E k on o mi Or t a mı e -T o pl u m P o l i t i k v e D ü z e n l e y i ci Or t a m 2. E-Katılım Endeksi (E–Participation Index - EPI): Tablo 4: GRI’ye göre Türkiye’nin Durumu Birleşmiş Milletler (BM) tarafından e-Devlet Kalkınma Endeksine ek olarak hesaplanmaktadır. e-Katılım Yıl GRI Türkiye’nin Toplam Ülke Sayısı endeksi devletin bilgi paylaşım olanaklarını ve Sıralaması paydaşların karar alma süreçlerine entegrasyounu ne 2012 4,43 43 144 ölçüde başarabildiğini ölçmeyi hedeflemektedir (Tablo 2013 4,45 44 148 2). 2014 4,5 45 144 Tablo 2: EPI’ye göre Türkiye’nin puanları 2015 4,4 51 140 2016 4,39 44 138 Yıl EPI Türkiye’nin Toplam Ülke Sayısı Sıralaması 2008 0,13 78 192 Bu bölümde bahsedilen dört endekse de bakıldığında 2010 0,21 55 193 Türkiye’nin son yıllardaki e-dönüşüm performansında 2012 0,05 124 193 bir azalış ya da artış olmadığı, raporlar kapsamında 2014 0,49 65 193 incelenen ülkelere göre ortalamanın hemen üstünde yer 2016 0,62 60 193 aldığı görülmektedir. E-PERFORMANS DEĞERLENDİRME YÖNTEMİ3 3. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Gelişmişlik Endeksi “e-Performans Değerlendirme Yöntemi”, Dünya ve (ICT Development Index – IDI): BİT alanındaki Türkiye’de bugüne kadar üretilmiş olan, ve bir önceki gelişmeleri gözlemlemek ve ülkeler arasında bölümde kısaca bahsedilen, başarılı e-dönüşüm değerlendirme metotları baz alınarak türetilen yeni bir e- karşılaştırma yapmak amacıyla Birleşmiş Milletler performans değerlendirme yöntemi olarak sunulmaktadır Uluslararası Telekomünikasyon Birliği tarafından yıllık [5]. Bu yöntem, incelenen e-dönüşüm değerlendirme olarak hesaplanmaktadır (Tablo 3). metotlarında yaygın olarak yer almakta olan ölçüm Tablo 3: IDI’ ye göre Türkiye’nin Durumu göstergelerini içererek, e-dönüşüm değerlendirme sürecinde devletlere yardımcı olmayı hedeflemektedir. Yıl IDI Türkiye’nin Toplam Ülke Sayısı Önerilen yöntem, kendine özgü metrikleri kapsayan beş Sıralaması ölçüm kategorisinden oluşmaktadır. Bu kategoriler Tablo 2012 4,38 69 155 5’te verilmiştir. 2013 4,64 69 157 2014 5,29 68 166 Table 5: E-Performans Ölçüm Kategorileri 2015 5,58 69 167 2016 5,69 70 167 No Ölçüm Kategorisi 1 Teknolojik Altyapı 4. Küresel Rekabet Endeksi (Global Competitiveness 2 e-Toplum Index – GRI): Dünya Ekonomik Forumu tarafından 3 İnsan Kaynağı devletlerin rekabet edebilirliği ve verimliliği belirleyen unsurları ölçmeyi amaçlamaktadır. Yıllık olarak 4 Politik ve Düzenleyici Ortam yayımlanır (Tablo 4). Rekabet edebilirliğin ölçümü için 5 Ekonomi Ortamı kullanılan olan internet kullanımı, teknolojiye hazır olma gibi kategoriler sayesinde bu endeks e-dönüşüm 3 Çalışma kapsamında kullanılan bütün verilere hakkında da bilgi vermektedir. https://edmer.metu.edu.tr/e-performans-ana-sayfa sayfasından erişilebilir. Her alt kategori yer nedeniyle burada verilmeyen sayısı 5 al kategorinin ise “Politik ve Düzenleyici Ortam” olduğu ile 10 arasında değişen toplam 46 tane alt göstergelerden ortaya çıkmıştır. oluşmaktadır. Tartışma bölümde önemli göstergelerde Beş yıllık genel bir analiz yapıldığında TÜİK ve e-devlet Türkiye’nin performansı tartışılacaktır. Bu alt kapısı verilerine göre internet ve bilgisayar kullanımının kategorilerin aritmetik ortalaması alınarak her ülkenin e- sürekli arttığı bir ortamda e-devlet performansında bir Dönüşüm puanı hesaplanmaktadır. e-Dönüşüm puanı 0 – artış yaşanmaması ve hafif bir düşme eğilimi içinde 10 arasında değişmektedir. Türkiye’nin alt Türkiye’nin dünya ülkeleri arasında genellikle benzer kategorilerdeki performansı Şekil 1’de, e-Dönüşüm sıralamalar alması üzerine düşünülmesi gereken bir puanı ise Şekil 2’de verilmiştir. durum olarak ortaya çıkmaktadır. KAYNAKÇA [1] Şahin, A., & Örselli, E. (2003). E-DEVLET ANLAYIŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (9), 343- 356. [2] Akman, I., Yazıcı, A., Mishra, A., & Arifoglu, A. (2005). E-Government: A global view and an empirical evaluation of some attributes of citizens. Government Information Quarterly, 22(2), 239-257. [3] Bülbül, A. (2017). E-Devlet uygulamalarının bilgi ve Şekil 3: Türkiye'nin Son 5 Yıldaki e-Dönüşüm Puanı belge yönetim açısından analizi. Yayınlanmamış Yüksek TARTIŞMA Lisans tezi. Şekil 2 incelendiğinde Türkiye’nin e-Dönüşüm puanın [4] BTSEP. (2015). 2015-2018 Bilgi toplumu stratejisi 2012’den sonra bir düşüş içinde olduğu ancak bu ve eylem planı. Bilgi Toplumu Stratejisi Proje ve düşüşün çok ciddi olmadığı görülmektedir. Katılımcılık Portalı. Erişim Adresi: 20.Kasım.2017 http://www.bilgitoplumustratejisi.org/tr/doc/8a94819846 Alt kategoriler incelendiğinde ise Ekonomi Ortamı 80deca014bea4232490005 kategorisinde puanlarının 7’nın üstünde olduğu (2012- 7,93;2013-7,64;2014-7,42;2015-7,58;2016-7,35) ve bu [5] Gülgün Afacan (2009). “Türkiye’nin e-Performansı kategorinin diğer kategorilere göre en istikrarlı ve ve Yeni bir e-Dönüşüm Metrik Yöntemi”. ODTÜ başarılı kategori olduğu gözlenmektedir. Ekonomi [6] Bilgi Toplumu İstatistikleri. Erişim tarihi ortamını, e-Toplum ve Politik ve Düzenleyici Ortam 15.Kasım.2017. Erişim Adresi: takip etmekle birlikte, Politik ve Düzenleyici Ortam son www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1615 yılda en fazla düşüş yaşanan alt kategori olmuştur. Politik ve Düzenleyici Ortam kategorisinin altında olan [7] AYDIN, M. D. (2014). eAVRUPA+ ve Türkiye: “Yargı bağımsızlığı” ve “Fikri Hakların Korunması” ve Bilgi Teknolojileri Alanında AB Kriterlerine Uyum. “BİT ile ilgili yasalar” göstergeleri Türkiye’nin en az puan aldıkları göstergeler arasındadır. ÖZGEÇMİŞ(LER) Murathan Kurfalı Türkiye’nin söz konusu beş alt kategori arasında en başarısız olduğu alan ise İnsan Kaynağı olmuştur. Yazar lisans derecesini 2013 yılında Bilkent Üniversitesi “Eğitim Sisteminin Kalitesi”, “İnternete erişimine sahip Bilgisayar Mühendisliği’nden, yüksek lisans derecesini okul oranı”, “Yetişkin okuryazar oranı” ve “Üniversite- ise ODTU Bilişsel Bilimler bölümünden işletme işbirliği” göstergelerinden oluşan İnsan Kaynağı almıştır. Halen, ODTU Bilişsel özellikle “Eğitim Sisteminin Kalitesi” göstergesindeki Bilimler’de doktora öğrenimini düşük performansı ile Türkiye’nin son 5 yılın genelinde sürdürmektedir. Ayrıca, ODTU en başarısız olduğu kategorisi olmuştur. Bununla beraber EDMER’de araştırma görevlisi olarak bilgi toplumu istatistiklerinde de görüldüğü gibi internete çalışmaktadır. olan erişimin artması bu kategoride son iki yılda görülen Ali Arifoğlu artışı açıklamada yardımcı olmaktadır. Son iki yılda Türkiye “İnternete erişimine sahip okul oranı”nda Yazar lisans derecesini 1978 yılında Dünya ortalamasının üzerine çıkmıştır. Hacettepe Üniversitesi Matematik Bölümünden, yüksek lisans ve doktora SONUÇ derecelerini ise 1983 ve 1991 yıllarında Türkiye’nin kendi içinde değerlendirilmesi yapıldığında, ODTU Bilgisayar Mühendisliği’nden ekonomik ortamın en yüksek puana sahip kategori almıştır. ODTU EDMER Başkanlığı olduğu görülürken geçtiğimiz yılda ne başarısız olduğu yürütmekte ve ODTU Bilişim Sistemleri bölümünde yüksek lisans dersleri vermektedir.